مراحل تفسیر
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
مراحل تفسیر : مراحل تطوّر تفسیر در میان شیعه و اهل‌سنّت
پیشینه تفسیر قرآن‌کریم به عصر نزول قرآن برمی‌گردد. نخستین مفسّر قرآن شخص رسول اکرم (ص) است. مفسّران، روایات تفسیری پیامبر اسلام (ص) را در تفسیرهای مأثور آورده‌اند. محمدحسین ذهبی مراحل تکوین و تدوین تفسیر را پنج مرحله می‌داند:
1. مرحله اول که صرفاً نقل روایت بوده، روایات تفسیری صحابه از قول پیامبر (ص) یا از قول یکدیگر نقل می‌شده و تابعان نیز از صحابه یا از همدیگر نقل می‌کرده‌اند. این مرحله تا پایان قرن اول هجری ادامه داشت.
2. مرحله دوم از ابتدای تدوین رسمی حدیث (آغاز قرن دوم) با تدوین و تبویب احادیث از جمله احادیث تفسیری آغاز شد. در این مرحله هنوز قرآن به صورت سوره به سوره و آیه به آیه و به ترتیب از آغاز تا پایان تفسیر نشده بود.
3. در مرحله سوم، تفسیر از حدیث جدا شد و به صورت علمی مستقل در آمد و تفاسیر جامعی تدوین شد.
4. در مرحله چهارم، تفسیر از حدود تفسیر مأثور فراتر رفت و احادیث تفسیری مانند دیدگاه مفسران بدون اشاره به حدیث‌بودنشان عرضه شد. در این مرحله، اسرائیلیات و نصرانیات با تفسیر درهم آمیخت.
5. مرحله پنجم گسترده‌ترین دوره تاریخ تفسیر است که از عصر عباسی تا امروز ادامه دارد و مشخصه آن آمیزش تفسیر عقلی با تفسیر نقلی است که انواع گوناگون دارد.
مراحل تکوین و تدوین تفسیر نزد شیعه امامیه با گفته ذهبی در ~التفسیر و المفسرون~ فرق دارد. علاّمه طباطبایی (ره) می‌نویسد: شیعه برای اقوال صحابه و تابعان هیچ‌گونه حجّیّت و اعتبار خاصی قائل نیست و آنان را مانند دیگر مسلمانان می‌داند. تنها قول پیغمبر اکرم (ص) … و به نص خبر متواتر ثقلین قول عترت و اهل‌بیت پیغمبر اکرم (ص) حجّت است.
به نظر ایشان مفسّران شیعه به سه طبقه بزرگ تقسیم می‌شوند:
1. بعضی از صحابه پیامبر (ص) و اصحاب ائمه (ع) همچون زراره و محمد بن مسلم.
2. نخستین مؤلفان در حوزه شیعه؛ کسانی چون فرات بن ابراهیم، ابوحمزه ثمالی، عیاشی، علی بن ابراهیم قمی و نعمانی.
3. ارباب علوم مختلف؛ مانند: سید رضی، سید مرتضی، شیخ طوسی، شیخ طبرسی تا ملاّصدرا، فیض کاشانی، سید هاشم بحرانی و معاصران.
منابع
- قرآن پژوهی (هفتادبحث وتحقیق قرآنی) : صفحه (147-150)
- التفسیر و المفسرون جلد 1 : صفحه (140-148)
- قرآن در اسلام : صفحه (71-85)
- سه مقاله درتاریخ تفسیر و نحو : صفحه (19-75)
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «مراحل تفسیر» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مراحل تفسیر به زیرصفحه مراحل تفسیر/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.