نسخ تلاوت

توضیح مفهومی

نسخ تلاوت : ادعای اسقاط آیه قرآنی با بقای مضمون آن

به گمان قائلان به نسخ تلاوت، آیه یا آیاتی در قرآن کریم بوده که تلاوت می‌شده و مشتمل بر حکمی تشریعی بوده است ولی بعداً از قرآن ساقط و فراموش شده، ولی حکم آن منسوخ نشده و برای همیشه باقی است.

آنان برای اثبات سخن خود به آیه جعلی رجم استناد کرده‌اند که از عمر بن خطاب و اُبَیّ بن کعب نقل شده است که گفته‌اند: «کان فیما أنزل من القرآن، الشیخ و الشیخة إذا زنیا فارجموهما البتة؛ اگر پیرمرد و پیرزن زنا کردند، حتماً آن دو را رجم کنید». می‌گویند این آیه در قرآن بوده و بعداً حذف شده است؛ ولی حکم آن باقی است.

علمای امامیه بر بطلان این نوع نسخ اتفاق‌نظر دارند؛ زیرا:

1. قائلان به این نسخ، به اخبار آحاد تمسک جسته‌اند؛ در حالی که سند این اخبار، صحیح نیست؛ 2. اخبار آحاد افاده ظن می‌کنند؛ و نسخ آیه محکم با ظن، روا نیست؛ 3. با مصلحت نزول آیات منافات دارد؛ 4. قبول این نوع نسخ، در حکم قبول تحریف قرآن است.

صاحب ~البیان فی تفسیر القرآن~ در این باره می‌نویسد: قول به نسخ تلاوت، همان قول به تحریف و اسقاط قرآن است… و مسلمانان بر این نکته اجماع دارند که نسخ، به خبر واحد ثابت نمی‌شود؛ زیرا امور مهمی که معمولاً بین همه مردم شایع می‌شود و خبر آن در همه جا انتشار می‌یابد، به خبر واحد ثابت نمی‌شود؛ لذا اگر همگان در باره چنین اموری، بی‌اطلاع باشند و تنها خبر واحدی در باره آن باشد، اثبات آن به خبر واحد معقول نیست و همین که بعضی چنین خبری را نقل کرده و برخی نقل نکرده‌اند، دلیل بر کذب راوی یا اشتباه و خطای او است. بنابراین، چگونه با خبر واحد می‌توان ثابت کرد آیه رجم، جزء قرآن بوده و نسخ شده است؟ !

بعضی از علمای اهل ‌سنّت نیز این نوع نسخ را قبول ندارند؛ مثلاً سیوطی از کتاب ~الانتصارِ~ قاضی ابوبکر باقلانی از عده‌ای نقل می‌کند که این نوع نسخ را انکار کرده‌اند؛ غزالی در ~المستصفی~ از گروهی نقل می‌کند که اساساً نسخ تلاوت ممتنع است؛ عده‌ای از معتزله و ابومسلم و امثال او نسخ تلاوت را انکار کرده‌اند؛ دکتر صبحی صالح، ادعای نسخ تلاوت را عملی جسارت‌آمیز می‌داند. از نسخ تلاوت به «رفع تلاوت»، «نسخ خط»، «نسخ رسم» و «نسخ لفظ» نیز تعبیر شده است.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 35
2. التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 279
3. البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 224
4. الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 85
5. بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه (123-124)
6. حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم : صفحه 245
7. مناهل العرفان فی علوم القرآن : صفحه 233
8. فتح المنان فی نسخ القرآن : صفحه 224
9. التبیان فی تفسیر القرآن جلد 1 : صفحه 13
10. علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه 601
11. مدخل التفسیر : صفحه 193

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «نسخ تلاوت» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

رفع تلاوت، نسخ تلاوت بدون حکم، نسخ خط، نسخ رسم، نسخ لفظ

اعم

نسخ قرآن ( علوم قرآنی )

وابسته

آیات منسوخالتلاوه، سُوَر منسوخ التلاوه، نسخ حکم، نسخ حکم و تلاوت

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نسخ تلاوت به زیرصفحه نسخ تلاوت/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 70، 85
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 35، 37
• البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 41
• البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 224، 285
• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه (201-206)، 285
• التبیان فی تفسیر القرآن جلد 1 : صفحه 13
• التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 279، 289
• التمهید فی علوم القرآن جلد 8 : صفحه (14-30)
• بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه (123-124)
• حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم : صفحه 245
• علوم القرآن عند المفسرین جلد 2 : صفحه 601
• علوم القرآن : صفحه (204-205)، 291
• فتح المنان فی نسخ القرآن : صفحه 224
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 278
• مدخل التفسیر : صفحه 193
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 233، 234
• مناهل العرفان فی علوم القرآن : صفحه 233