قسم به ماه
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
قسم به ماه : یکی از موارد قسم در قرآن
در سه آیه قرآن مجید به ماه سوگند یاد شده است:
1. «کَلَّا وَالْقَمَرِ»؛ «چنین نیست، سوگند به ماه» (مدثر// 32) .
2. «وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا»؛ «قسم به ماه که پیرو خورشید تابان است» (شمس// 2) .
3. «وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ»؛ «سوگند به ماه هنگامی که تمام فروزان شود» (انشقاق// 18) .
در باره کلمه «والقمر» در هر سه آیه، مفسران اتفاق‌نظر دارند که سوگند به ماه است.
علامه طباطبایی (ره) درباره «کلاّ» در آیه اول می‌گوید: بعید نیست «کلاّ» ردع سخنی باشد که خداوند از قول کفار در باره قرآن در آیات پیشین چنین نقل کرده است: «فَقَالَ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ یُؤْثَرُ ** إِنْ هَذَا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ» (مدثر// 24 - 25) .
«تلیها» در آیه دوم به معنای «تبعها» تفسیر شده است؛ یعنی ماه تابع و پیرو خورشید، و طلوع و غروب ماه تابع طلوع و غروب خورشید است و از آن نور می‌گیرد.
در باره آیه سوم گفته‌اند «اتساق» یعنی هنگامی که ماه کامل شود، و آن را به معنای جمع شدن گرفته‌اند. ماه سیاره‌ای است که نور خود را از خورشید می‌گیرد و به دور زمین می‌گردد.
سوگند به ماه نیز همچون سوگند به خورشید، زمین و… عامل مهمی برای جلب توجه انسان به این سیاره است تا در آن دقت و مطالعه کرده، به کشف آثار و حقایق آیه‌ای از آیات الهی نائل آید. و از ساختمان و درخشش ماه که تأثیر بسیار مهمی در زندگی انسان و سایر موجودات دارد و نیز راهنمای کاملی برای شناسایی اوقات است، پند بگیرد. قرآن مجید نیز در آیه 189 سوره بقره می‌فرماید: «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الأهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ»؛ «از تو در باره هلال می‌پرسند؛ بگو در آن تعیین وقت عبادات حج و معاملات مردم است».
امام صادق (ع) نیز در حدیث معروف توحید مُفَضَّل به پاره‌ای از منافع و فایده‌های ماه اشاره کرده‌اند.
منابع
- سوگندهای قرآنی : صفحه (370-375)
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 10 : صفحه 462
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 10 : صفحه 391
- ظاهرة القسم فی القرآن الکریم : صفحه 138
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه 245
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه 94