قواعد مذکر و مؤنث
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
قواعد مذکر و مؤنث : قواعد مهم درباره استعمال الفاظ مذکر و مؤنث
یکی از قواعد ادبی که مفسران باید به آن آگاه باشند، قاعده مذکر و مؤنث بودن است. در تأنیث حقیقی، فعل غالباً همراه تای تأنیث می‌آید؛ مگر این که فاصله‌ای باشد که هرچه این فاصله بیشتر باشد، حذف تای تأنیث بهتر است. همچنین اگر مؤنث حقیقی را با «ت» بیاورند بهتر است؛ مگر این که جمع باشد.
اما در تأنیث غیر حقیقی، در صورتی که فاصله باشد، حذف تای تأنیث بهتر است؛ مانند: «فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ» (بقره// 275) . در این آیه، با این که «موعظه» مؤنث مجازی است، «جاءه» مذکر آمده است.
در صورتی که فاصله زیادتر باشد، هم تأنیث و هم تذکیر جایز است؛ مانند: «وَأَخَذَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ الصَّیْحَةُ» (هود// 67) و «وَأَخَذَتِ الَّذِینَ ظَلَمُواْ الصَّیْحَةُ» (هود// 94) .
در اسمای اجناس دو وجه جایز است؛ مانند: «أَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِیَةٍ» (الحاقه// 7) و «أَعْجَازُ نَخْلٍ مُّنقَعِرٍ» (قمر// 20) . در این دو آیه، برای «نخل» یک بار صفت مؤنث و یک بار صفت مذکر آمده است.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 344
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 369
- قرآن ثقل اکبر : صفحه (348-350)