سبق ( ادبیات )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
سبق ( ادبیات ) : تقدّم یک چیز به یکی از لحاظ‌ها؛ از اسباب تقدیم لفظ
«سبق» به معنای تقدم و قبلیت غیر رتبی یکی از اسباب تقدیم و تأخیر بوده و دلیل پیش افتادن کلمه‌ای در قرآن از کلمه دیگری است. سبق ممکن است زمانی باشد و ممکن است غیر زمانی باشد:
اول: سبق زمانی که خود انواعی دارد؛ مانند:
1. سابق بودن در زمان ایجاد یا زمان موجود شدن در خارج؛ مانند:
الف) تقدیم شب یا «لیل» بر روز یا «نهار» در «وَآیَةٌ لَّهُمْ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ» (یس// 37) .
ب) تقدیم ظلمات بر نور، آدم بر نوح، نوح بر ابراهیم، و فرشتگان بر بشر.
2. سابق بودن در زمان وجوب عمل یا تکلیف؛ مانند:
الف) تقدیم «رکوع» بر «سجود» در «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَاسْجُدُوا» (حج// 77) .
ب) تقدیم شستن «صورت» بر «دست» در «فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ… » (مائده// 6) .
3. سابق بودن زمان نزول؛ مانند: تقدیم «صحف ابراهیم (ع) » بر «صحف موسی (ع) » در «صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَی» (أعلی// 19) .
دوم: سبق غیر زمانی، همچون: سبق بالذات مانند سبق اعداد بر یکدیگر، مانند سبق عدد یک بر دو و یا عدد شش بر هفت.
ناگفته نماند که در برخی منابع (همچون زرکشی در البرهان) تقدم بالذات را نوع مستقلی از اسباب تقدیم و تأخیر بشمار آورده‌اند.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 44
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 239
- قرآن ثقل اکبر : صفحه 328
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سبق ( ادبیات ) به زیرصفحه سبق ( ادبیات )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.