شماره آیات
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
شماره آیات : وسیله جداسازی آیات از یکدیگر
در ابتدا برای شناسایی یک آیه از آیه‌ای دیگر، از رموز خاصی استفاده می‌شد که یکی از آن‌ها «ع» علامت «عشر» و «خ» علامت «خمس» به ترتیب برای هر ده یا پنج آیه بوده است. استفاده از سه نقطه (…) نیز برای این بود که پایان آن آیه را مشخص کنند و آیه‌ای را همراه آیه قبلی نخوانند. اما بعدها شماره‌گذاری آیات به‌منظور تشخیص فواصل و جداسازی یک آیه از آیه دیگر جانشین این روش شد.
بین قاریان در عدد آیات بعضی از سوره‌ها - بدون آن‌که در حروف و کلمات آیات زیاده یا نقصانی باشد- اختلاف است؛ مانند:
1. آیه 25 سوره نوح که قاریان کوفه تا: «فَادْخُلُوا ناراً» را یک آیه و بخش بعدی را آیه دیگری شمرده‌اند؛ ولی قرّاء شام و مدینه هر دو بخش را یک آیه می‌دانند.
2. آیه 39 سوره توبه که قاریان شام تا: «عذاباً الیماً» را یک آیه و بخش بعدی را آیه دیگری شمرده‌اند؛ ولی دیگران هر دو بخش را آیه واحدی می‌دانند.
3. آخرین آیه سوره حجّ که قاریان مکّه تا «مُسلمین» را یک آیه و بخش بعدی را آیه دیگری شمرده‌اند؛ ولی دیگران هر دو بخش را آیه واحدی می‌دانند.
4. آیه 3 سوره توبه که عموم قاریان آن را یک آیه می‌دانند؛ ولی قرّاء بصره تا «إنّ الله بریءٌ مِنَ المُشرکین و رسولُه» را آیه سوم و پس از آن را آیه چهارم دانسته‌اند.
5. آیه 44 سوره نمل که بعضی از قاریان از: «قیل لها ادخُلی» تا: «مِن قَواریر» را یک آیه، و قسمت بعد را آیه دیگر، و برخی هر دو قسمت را یک آیه می‌شمرند.
6. آیه 65 سوره نمل که عده‌ای، از: «قُل لایعلم» تا: «و ما یَشعُرون» را یک آیه و بخش بعد را آیه دیگری دانسته‌اند؛ ولی گروه دیگر هر دو بخش را آیه واحدی می‌دانند.
7. آیه 4 سوره محمد (ص) که جمعی از قاریان از: «فإذا لَقیتُم» تا: «فَشُدّوا الوثاقَ» را یک آیه و مابعدش را آیه دیگری گرفته‌اند؛ ولی گروه دیگر هر دو بخش را یک آیه خوانده‌اند.
8. آیه 15 سوره محمد (ص) که از: «مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ» تا: «لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ» نزد عده‌ای یک آیه و بخش بعدی، آیه دیگری است؛ ولی نزد گروهی دیگر هر دو قسمت، یک آیه به‌شمار می‌آید.
این اختلاف‌ها باعث شده است که علاوه بر علائم وقف، نشانه‌هایی برای اشاره به اقوال مختلف در شماره آیات وضع شود.
شماره آیات اهل کوفه اصحّ اعداد است؛ زیرا مستند به امام علی (ع) است. شماره آیات مکّه منسوب به مجاهد بن جُبَیر و اسماعیل مکّی، و عدد آیات اهل مدینه منسوب به ابوجعفر یزید بن قعقاع و اسماعیل بن جعفر، و شماره آیات اهل بصره منسوب به عاصم بن ابی‌الصّیاح جَحدری و ایوب بن متوکل، و عدد آیات اهل شام منتسب به ابن‌عامر دمشقی (یکی از قرّاء سبعه) است.
نیز ر.ک:رموز شماره آیات.
منابع
- تاریخ قرآن : صفحه 543
- پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی : صفحه 186
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 360
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه 258