شفاء (قرآن)
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
شفاء (قرآن) : یکی از اسامی و صفات قرآن
شفا (به کسر شین) در معنای بهبود و درمان بیماری و نیز سبب بهبود و درمان به کار می‌رود. قرآن کریم در سه آیه واژه شفاء را بکار برده و موارد کاربرد شفا در قرآن، منحصر به همین سه مورد است:
1. «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ»؛ «و ما آنچه را برای مؤمنان مایه درمان و رحمت است از قرآن نازل میکنیم» (إسراء// 82) . این آیه به «آیه شفا» معروف است.
2. «یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءتْکُم مَّوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَشِفَاء لِّمَا فِی الصُّدُورِ»؛ «ای مردم به یقین برای شما از جانب پروردگارتان اندرزی و درمانی آمده برای آنچه در سینههاست» (یونس// 57) .
3. «قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدًی وَشِفَاء»؛ «بگو این (کتاب) برای کسانی که ایمان آوردهاند رهنمود و درمانی است» (فصلت// 44) .
خدای متعال در آیات یاد شده قرآن را به عنوان شفای آنچه در دلها و افکار است، معرفی نموده؛ اگر ذات قرآن شفا باشد، هیچ مرضی در آن راه نمی‌یابد و هرگاه شخصی به قرآن مراجعه کند بدون شفا باز نمی‌گردد.
دارو بطور معمول وسیله شفای بیمار است، ولی چه بسا بیمارانی که دارو مصرف می‌کنند با این حال شفا و بهبودی نمی‌یابند، پس ذات دارو شفا نیست، بلکه مقتضی شفا است. خدای سبحان در باره قرآن نمی‌فرماید که قرآن داروست، بلکه فرموده او شفاست و اثر شفابخشی اش قطعی است. از این روی، هر کسی به محضر قرآن حاضر شود و آن را بفهمد، بپذیرد و عمل کند به یقین امراض درونی اش از بین می‌رود؛ مگر آن که خود مریض به قرآن مراجعه نکند و یا مراجعه اش از روی میل نباشد و یا پس از مراجعه به قرآن دستور و نسخه شفا بخش آن را نپذیرد و یا به آن عمل نکند و یا عملش نادرست باشد و....
خداوند متعال در باره همین قرآن می‌فرماید: «وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَسارا»؛ «و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمیافزاید» (اسراء، آیه 82) . پس همین قرآن که برای مومنان شفا و رحمت است، برای تبهکاران خسارت است. قرآن نوری است که درک آن برای نابینایان دشوار است و به این جهت از این نور الاهی استفاده نمی‌کنند: «قُلْ هُوَ لِلَّذینَ آمَنُوا هُدیً وَ شِفاءٌ وَ الَّذینَ لا یُؤْمِنُونَ فی آذانِهِمْ وَقْرٌ وَ هُوَ عَلَیْهِمْ عَمًی»؛ «بگو: 'این (کتاب) برای کسانی که ایمان آوردهاند هدایت و درمان است ولی کسانی که ایمان نمیآورند، در گوشهایشان سنگینی است و گویی نابینا هستند و آن را نمیبینند» (فصلت، آیه44) . اگر بیماری با خوردن میوه پر آب و شیرین و شاداب بیماریش تشدید شود، مشکل از ناحیه آن میوه نیست، بلکه سبب محرومیت و افزایش رنجوری او دستگاه هاضمه بیمار است.
قرآن همانند آن میوه شیرین و ترو تازه‌ای است که انسان مستعد و سالم با هضم آن رشد و تکامل می‌یابد، و شخصی که قلب بیماری دارد به جهت بیماری خودش از آن محروم می‌شود. لجاجت و سرسختی ظالمان در برابر قرآن سبب شدت مرض آن‌ها می‌شود: «فی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً»؛ «در دلهای آنان یک نوع بیماری است خداوند بر بیماری آنان افزوده» (بقره، آیه 10) .
حضرت امیر مومنان (ع) رسول خدا (ص) را به عنوان طبیب انسان‌ها این طور معرفی می‌کند: ' طبیب دوّار بطبه'، و طبیب واقعی کسی است که به سراغ بیماران برود و در پی معالجه آنان باشد، بدین گونه که هم علت بیماری و هم چگونگی پیش گیری از آن تا قبل از ابتلا و هم درمان بعد از ابتلا را به مردم بگوید، نه این که منتظر بنشیند تا هر کس بیمار شد او را درمان کند. قرآن کریم که مدعی شفا بخشی است صبر نمی‌کند تا هر که بیمار شد مداوایش کند، بلکه در مقام پیش گیری از مرض نیز کوشا است تا انسان‌ها به امراض فکری و قلبی دچار نگردند. قرآن در مرحله نخست به انسان‌ها در باره بیماری هشدار می‌دهد و اگر کسی در اثر عدم توجه به این هشدار‌ها بیمار شود راه درمان را در اختیارش می‌گذارد و اگر او باز توجه نکرد او را به حال خودش رها می‌سازد تا به صورت طبیعی مرضش تشدید شود و به موت قلب و روح دچار گردد.
قرآن کریم هم ضعف‌ها و مرض‌های مربوط به حکمت نظری را با برهان و استدلال شفا می‌دهد و هم مرض‌های مربوط به حکمت عملی را با تهذیب و تصفیه دل بهبود می‌بخشد. بدین سان هم بیماری‌های اعتقادی و هم اخلاقی را درمان می‌کند و طبق روایات، بیماری‌های جسمی را نیز برای معتقدان به آن شفا می‌بخشد.
در باره علت نامگذاری قرآن به شفا سه وجه در تفسیر ابولفتوح رازی آمده است: «یکی آن که بر دست آن کس که ظاهر شد، دلیل نبوت و صدق او کرد تا مردم از حیرت ضلالت به او هدایت یافتند و خلاص، چون بیمار که از علت شفا یابد. وجه دوم آن که در او بیان است و ادله واضحه که صاحب شک و شبهت چون در او نظر کند به علم رسد و علم، شک او را زایل گرداند و چون قدیم تعالی شک و نفاق را به بیماری تشبیه کرد فی قوله: «فی قلوبهم مرض» أی: شک و نفاق. و وجه سوم آن که ممتنع نبود که مردم به او تبرک کنند و استشفاء و به او طلب شفا کنند».
و نیز در روایات آمده است: هر کس با قرآن شفا نجوید و نخواهد، خدا او را شفا نخواهد داد؛ لذا به قرآن «شافی» نیز گفته‌اند.
نیز ر.ک:آیه شفاء.
منابع
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه 175
- لسان العرب جلد 14 : صفحه 436
- تفسیر موضوعی قرآن کریم جلد 1 : صفحه 234
- التفسیر الکبیر جلد 17 : صفحه (115-116)
- التفسیر الکبیر جلد 1 : صفحه 15
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 280
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 178
- قرآن شناسی جلد 1 : صفحه 53
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه شفاء (قرآن) به زیرصفحه شفاء (قرآن)/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 178
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 280
- البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 343، 351
- التفسیر الکبیر جلد 1 : صفحه 15
- التفسیر الکبیر جلد 17 : صفحه (115-116)
- تاریخ قرآن : صفحه 11
- تفسیر موضوعی قرآن کریم جلد 1 : صفحه 234
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه 175
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 1 : صفحه 92
- قرآن شناسی جلد 1 : صفحه 53
- لسان العرب جلد 14 : صفحه 436
- لسان العرب : صفحه 157