شرایط نسخ ( علوم قرآنی )

توضیح مفهومی

شرایط نسخ ( علوم قرآنی ) : شرایط اثباتی نسخ در قرآن

در علم اصول و علوم قرآنی برای نسخ شرایط مختلفی را برشمرده‌اند که عبارتند از:

1. وجود منافات میان دو حکم تشریعی که در قرآن آمده است؛ به گونه‌ای که جمع آن دو حکم در یک تشریع مستمر، ممکن نباشد؛ چه منافات بین دو تشریع ذاتی باشد (مانند تنافی آیات وجوب صفح و بخشش با آیات وجوب قتال و جنگ) و چه دلیل قاطعی نقض تشریع قبلی را با تشریع بعدی ثابت کند.

2. تنافی میان دو تشریع کلی علی‌الاطلاق باشد؛ نه آن که تنافی جزئی و در بعضی از جوانب باشد، که در این صورت، نسخ به شمار نمی‌آید؛ بلکه تخصیص در حکم عام شمرده می‌شود.

3. محدود نبودن حکم سابق به زمانی مشخص؛ زیرا در صورت محدود بودن، پس از سپری شدن آن زمان، حکم خود به خود پایان می‌پذیرد و نیازی به نسخ ندارد.

4. یکی بودن موضوع حکم در دو دلیل؛ زیرا اگر موضوع تغییر کند، به تغییر حکم، نسخ گفته نمی‌شود.

5. دو آیه در مقام تشریع باشند؛ زیرا اگر آیات در مقام قانونگذاری نباشند و تنها خبر از امور واقعی بدهند، نسخ در مورد آنها معنا نخواهد داشت؛ مثلاً آیه: «ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَوَّلِینَ وَقَلِیلٌ مِّنَ الْآخِرِینَ» (واقعه// 13 و 14) نمی‌تواند ناسخ آیه: «ثُلَّةٌ مِّنَ الْأَوَّلِینَ وَثُلَّةٌ مِّنَ الْآخِرِینَ» (واقعه// 39 و 40) باشد؛ گرچه مقاتل بن سلیمان چنین توهّم کرده است.

6. شرعی بودن دلیل و حکم؛ زیرا در احکام عقلی، نسخ جایی ندارد.

شرایط دیگری نیز برای نسخ ذکر شده است که مورد تأیید همگان نیست.

منابع

1. الایضاح لناسخ القرآن و منسوخه : صفحه 107
2. فتح المنان فی نسخ القرآن : صفحه 57
3. التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 272
4. بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 120
5. النسخ فی القرآن الکریم : صفحه (180-182)
6. هدی الفرقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (111-118)
7. مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 196
8. نظریه النسخ فی الشرایع السماویة : صفحه 122

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «شرایط نسخ ( علوم قرآنی )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

شرایط ناسخ و منسوخ، شروط تحقق نسخ، شروط نسخ

وابسته

نسخ قرآن ( علوم قرآنی )

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه شرایط نسخ ( علوم قرآنی ) به زیرصفحه شرایط نسخ ( علوم قرآنی )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اصول الفقه الاسلامی جلد 2 : صفحه 953
• اصول الفقه جلد 3 : صفحه 99
• اصول الفقه : صفحه 299
• الایضاح لناسخ القرآن و منسوخه : صفحه 107
• التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 272، 282
• الذریعة الی اصول الشریعة جلد 1 : صفحه 417
• الناسخ و المنسوخ بین الاثبات و النفی : صفحه 66
• النسخ فی القرآن الکریم : صفحه (180-182)، (182-180)
• بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 120
• تقریرات اصول جلد -2 : صفحه (100-101)
• دائرة المعارف قرآن : صفحه 286
• شناخت قرآن : صفحه 272
• فتح المنان فی نسخ القرآن : صفحه 57
• مجله پژوهشهای قرآنی جلد 3 : صفحه 278
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 196، 244
• نظریه النسخ فی الشرایع السماویة : صفحه 122
• هدی الفرقان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (111-118)