شبهات نسخ
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
شبهات نسخ : برخی از شبهات درباره وقوع نسخ در قرآن
در باره وقوع نسخ در قرآن کریم پرسش‌ها و ابهاماتی به ویژه از سوی گروهی از تشکیک کنندگان در محکمات شریعت مطرح شده؛ در ادامه مهم‌ترین شبهات به طور فشرده بیان شده و پاسخ اجمالی از آن‌ها داده می‌شود:
1. نسخ در امور تشریعی همانند بدا در امور تکوینی برای خداوند محال است؛ زیرا نسخ و بدا به معنای پیدا شدن رأی و نظر جدید و آگاهی از مصلحتی است که ابتدا پوشیده بوده است؛ در حالی که علم خداوند جاودانه و همیشگی است و رأی و نظر او تغییر نمی‌یابد و علم جدیدی برای او حاصل نمی‌شود. بنابراین، پی‌بردن خداوند به خطای در تشریع که مستلزم نسخ و تشریع جدیدی باشد معقول نیست.
پاسخ: منظور از نسخ در این‌جا، همانند بدا معنای حقیقی آن (پیدا شدن رأی و نظر جدید) نیست؛ بلکه منظور، آشکار شدن موضوعی برای مردم است که در گذشته از آنان پوشیده بود. بنابراین، خداوند از ابتدا حکمی را تشریع کرده است که به حسب ظاهر و تلقی مردم، همیشگی بود؛ ولی در واقع و نزد خداوند، از همان ابتدا موقت بوده و خداوند زمانی مردم را از این راز آگاه کرد که زمان حکم موقت سر رسیده بود.
2. وجود آیات منسوخ در قرآن چه بسا مکلفان را به اشتباه می‌افکند؛ تا جایی که آیات منسوخ را محکم پنداشته، به آن عمل کنند؛ و این امری ناپسند است و شایسته مقام الهی نیست.
پاسخ: مکلف باید همواره این احتمال را بدهد که ممکن است حکمی نسخ و حکم دیگر به جای آن بیاید؛ چنان‌که نباید احتمالات دیگری چون تخصیص و تقیید در آیات قرآن را از ذهن به دور سازد. پس، غفلت او از احتمال نسخ، نزد عقل عذر محسوب نمی‌شود.
3. پذیرش آیات منسوخ و ناسخ در قرآن مستلزم پذیرش تنافی میان آیات قرآن است، و این مخالف مفاد آیه شریفه: «وَلَوْ کَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلاَفًا کَثِیراً» (نساء// 82) است.
پاسخ: اختلافی که در آیه نفی شده، اختلاف حقیقی و در ظرف واقع است؛ اما اگر اختلاف شکلی و ظاهری باشد- چنان‌که ناسخ و منسوخ این چنین هستند- آیه در صدد نفی آن نیست و وجودش در قرآن منافاتی با اصل عدم اختلاف در قرآن ندارد.
4. ذکر آیات منسوخ در قرآن به گونه‌ای که صرفاً خوانده شود، فایده‌ای ندارد.
پاسخ: اولاً فایده ذکر آیات در قرآن، تنها تشریع نیست؛ بلکه تشریع یکی از اهداف است؛ از این رو، تنها پانصد آیه از قرآن به احکام ارتباط دارد؛ ثانیاً یکی از فواید ذکر آیات منسوخ، بیان سیر تشریع از مرحله‌ای به مرحله بعد است. آیات منسوخ، خارج از دایره اعجاز و تحدی قرآن نیستند و از آیات قرآن شمرده می‌شوند.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 30
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 291
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 213
- اصول الفقه جلد 2 : صفحه 55
اصطلاح‌نامه
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه شبهات نسخ به زیرصفحه شبهات نسخ/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.