اسامی سوره اخلاص
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
اسامی سوره اخلاص : نام‌های موجود در منابع دینی برای سوره توحید
سوره اخلاص نوزده نام دیگر نیز دارد که عبارتند از:
1. اساس: این سوره در باره توحید و صفات خدا که پایه و اساس اسلام است بحث کرده، و از طرفی نیز پیامبر اکرم (ص) فرموده است: «أسّست السموات السبع و الأرضون السبع علی قل هو الله أحد؛ هفت آسمان و زمین‌های هفتگانه بر اساس سوره قل هو الله احد پایه گذاری شده است».
2. امان: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «هر کس لا إله إلّا الله را بر زبان جاری کند، داخل حصن خدا می‌شود و از عذاب خدا در امان است»؛ چون سوره اخلاص در مقام بیان توحید است و هر کس آن را بخواند گویا از عذاب خدا در امان است، به آن سوره «امان» گفته‌اند.
3. برائت: چون این سوره، عقاید انسان در باره خداشناسی را از تمام اوهام و انحرافات پاک و مبرّا می‌کند، به نام «برائت» خوانده شد. از پیامبر اکرم (ص) نقل است: «هر کس سوره قل هو الله أحد را یکصد مرتبه بخواند (و به آن معتقد باشد) در نماز یا غیر نماز، برائت و امان از آتش جهنم برای او نوشته می‌شود».
4. تجرید: تجرید به معنای مجرد و تنها دانستن است. چون این سوره در مقام تبرئه و تجرید خداوند از عیوب، اوصاف ترکیب و آثار مادیت است، به سوره «تجرید» نامگذاری شده است.
5. تفرید: «تفرید» از ریشه «فرد» به معنای تنها و یگانه دانستن است، و از آن‌جا که «احد» در آیه نخست سوره، رساننده این معنا است، سوره اخلاص را به نام «تفرید» نیز خوانده‌اند.
6. توحید: چون بحث توحید و تببین آن از مضامین اصلی این سوره است، به این نام نیز خوانده شده است.
7. جمال: در باره این نام گفته‌اند از رسول خدا (ص) سؤال شد: چگونه خداوند جمیل است و جمال را دوست دارد؟ فرمود: چون یکتای بی نیازی است که نه فرزند آرد و نه از کسی زاده شده است؛ چون کسی همانند او نیست، پس او جمیل است؛ لذا به سوره اخلاص «جمال» گفته‌اند.
8. صمد: واژه «صمد» به معنای بی‌نیاز است؛ در آیه دوم سوره اخلاص، خداوند را با صفت بی‌نیازی می‌ستاید؛ از این رو، این سوره به «صمد» نامگذاری شده است.
9. قل هو الله: همان‌گونه که بیشتر سوره‌های قرآن با کلمه یا جمله سرآغاز خود شهرت یافته‌اند، سوره اخلاص نیز چون با جمله «قل هو الله أحد» آغاز شده، به نام «قل هو الله» نیز خوانده شده است.
10. مانعه: در روایتی از ابن‌عباس آمده است که خداوند در معراج به رسول خدا (ص) فرمود: به تو سوره اخلاص را ارزانی خواهم کرد که آن سوره از ذخایر گنج عرش من است و مانع و بازدارنده عذاب قبر و شعله‌های آتش جهنم از قاریان و عاملان به آن خواهد بود. همین حدیث سبب نامگذاری سوره اخلاص، به «مانعه» شد.
11. محضره: چون هنگام تلاوت سوره اخلاص، فرشتگان برای گوش سپردن به آن حضور می‌یابند، به آن «محضره» نیز گفته‌اند.
12. مذکره: سوره اخلاص، خدای متعالی را معرفی و یکتایی و بی‌همتایی او را با صراحت بیان می‌کند و راه هر گونه تصور و تخیل غیر واقعی از خدا را بر بندگان می‌بندد. به‌سبب این تذکر و یادآوری، آن سوره را «مذکره» نیز نامیده‌اند.
13. معرفت: سوره اخلاص در باره شناخت خدا و صفات او نازل شده است؛ لذا به اسم «معرفت» نامگذاری شده است. در روایتی از جابر بن عبدالله نقل شده است که مردی نماز خواند و سوره «قل هو الله احد» را در نماز تلاوت کرد؛ پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «إنّ هذا عرف ربه؛ این شخص خدای خود را شناخت».
14. معوّذه: «معوّذه» از ماده «عوذ» به معنای پناه بردن و پناهندگی است. رسول خدا (ص) بر عثمان بن مظعون وارد شد و او را به سوره‌های اخلاص، فلق و ناس تعویذ کرد و دستور پناه جستن به سوره اخلاص را صادر فرمود؛ به‌این جهت به سوره اخلاص «معوّذه» نیز گفته‌اند.
15. مقشقشه: قشقشه به معنای پاک کننده و دور نگهدارنده از شرک و نفاق است. به سوره‌های کافرون و اخلاص، مقشقشه نیز گفته‌اند؛ زیرا سوره کافرون با نفی قاطع و صریح عبادت بت‌ها و سوره اخلاص با بیان توحید و یگانگی خدا، عقیده انسان را از کفر، شرک و نفاق، خالص می‌سازند. اگر مقشقشه از ریشه «قشقشه» به معنای شفا دادن باشد، وجه تسمیه آن این است که شرک و نفاق نوعی بیماری، و سوره اخلاص شفادهنده این گونه بیماری‌ها است؛ از این رو، به قشقشه نامگذاری شده است.
16. منفره: «منفره» از ریشه «نفر» به معانی متعدد، از جمله کوچاندن است. چون هنگام تلاوت و قرائت سوره اخلاص، شیطان فرار می‌کند و از قاری این سوره دور می‌شود، این سوره به «منفره» نیز نامگذاری شده است.
17. نجات: باور قلبی به معنای توحید که در سوره اخلاص بیان شده است، انسان را از عقیده به تشبیه در باره خداوند و کفر در دنیا و از آتش جهنم در آخرت نجات می‌دهد؛ از این رو به «نجات» نیز نامیده شده است.
18. نور: پیامبر اکرم (ص) فرمودند: برای هر چیزی نوری است و نور قرآن «قل هو الله احد» است؛ لذا سوره اخلاص به نام «نور» معروف شد.
19. ولایت: گفته‌اند هر کس سوره اخلاص را تلاوت کند و به آن معتقد باشد و خدا را آن گونه بشناسد که در این سوره وصف شده است، تحت ولایت خدا قرار می‌گیرد و از اولیاءالله به‌شمار می‌آید؛ لذا به آن «سوره ولایت» گفته‌اند.
منابع
- بصائر ذوی التمییز فی لطائف الکتاب العزیز جلد 1 : صفحه 553
- التفسیر الکبیر جلد 31 : صفحه 175
- تاریخ قرآن : صفحه 591
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه 186
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
مصادیق این اصطلاح را از طریق مترادفات (بج) سوره اخلاص بازیابی کنید.
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اسامی سوره اخلاص به زیرصفحه اسامی سوره اخلاص/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.