عرائس قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
عرائس قرآن : سُوَر حوامیم یا سُوَر مسبّحات
عرائس القرآن وصفی است برای دسته‌ای از سوره‌های قرآن. سخاوی در کتاب ~ جمال القرّاء ~ دو قول در تعیین مصادیق آن ذکر می‌کند. قول اول از 'زِرّ بن حُبَیش' است که می‌گوید: در مسجد جامع کوفه تمام قرآن را بر امام علی (ع) قرائت کردم، و چون به 'سُوَر حوامیم' رسیدم آن حضرت فرمودند: ای زِرّ به 'عرائس القرآن' رسیدی.
قول دوم را از بعض ائمّه سلف نقل می‌کند که: در قرآن 'میادین'، 'بساتین'، 'مقاصیر'، 'عرائس'، 'دیابیج' و 'ریاض' موجود است. میادین قرآن، سوره هایی است که با 'الم' آغاز می‌شود. بساتین قرآن، سوره هایی است که با 'الر' آغاز می‌شود. مقاصیر قرآن، سوره‌های حامدات، و عرائس قرآن، سُوَر مسبّحات، و دیابیج قرآن سُوَر 'حم'، و ریاض القرآن سُوَر مفصّل‌اند.
مَیادین جمع میدان، و بساتین، جمع بُستان و مُعَرَّبِ بوستان، و سور حامدات یعنی سوره هایی که با ماده‌ای از « حمد » آغاز می‌شود، و مقاصیر، جمع مقصوره و بمعنی رواق و ایوان یا شبستان، و عرائس، جمع عروس، و دیابیج، جمع دیباج بمعنی حریر و معرَّب دیبا، و ریاض، جمع روضه و بمعنی باغ و بوستان است.
سوره‌های حوامیم هفت سوره‌ای است که با حروف مقطعه «حم» آغاز می‌شوند و عبارتند از: مؤمن؛ فصّلت؛ شوری؛ زخرف؛ دخان؛ جاثیه؛ احقاف.
و سُوَر مسبّحات هفت سوره‌ای است که با کلمه‌ای از مصدر «سَبْح» آغاز می‌شوند، و عبارتند از: إسراء؛ حدید؛ حشر؛ صف؛ جمعه؛ تغابن و أعلی.
منابع
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه 234
- جمال القراء و کمال الاقراء جلد 1 : صفحه (178-179)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 201
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 454
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 444
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 248