ادات استدراک
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ادات استدراک : کلمه افاده کننده تدارک و جبران جمله پیشین در افاده تمام مقصود
«استدراک» جبران‌کردن و تدارک دیدن است، و در ادبیات، نوعی تدارک و نوعی اضراب از جمله پیشین را گویند؛ به عبارت دیگر، رفع توهم از جمله پیشین با یکی از ادوات استدراک است. به ادات مفید این معنا «ادات استدراک» گویند.
در فارسی معمولاً این وظیفه بر عهده واژه‌های «اَمّا» یا «ولی» نهاده شده است. در عربی «لکن» (بدون تشدید) نمونه بارز ادات استدراک است که در قرآن آمده است. «لکن» حرف ابتدا، غیر عامل و فقط مفید استدراک است که در این صورت، حرف عطف نیست؛ چون معمولاً پس از حرف عطف می‌آید؛ مانند: «وَلَکِن کَانُوا هُمُ الظَّالِمِینَ»؛ «بلکه خود ستمکار بودند» (زخرف// 76) .
همچنین «لکنّ» (با تشدید نون) از ادات استدراک است که اسم را نصب، و خبر را رفع می‌دهد. حکم پس از «لکنّ» با حکم ماقبل آن مخالف است؛ مانند: «… وَمَا کَفَرَ سُلَیْمَانُ وَلَکِنَّ الشَّیْاطِینَ کَفَرُواْ …»؛ «و سلیمان کفر نورزید لیکن آن شیطان(صفت)ها به کفر گراییدند» (بقره// 102).
منابع
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
ادات استعانت.