طبقهبندی علوم قرآنی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
طبقهبندی علوم قرآنی : تقسیم و طبقهبندی دانش‌های مربوط به قرآن
درباره تقسیم علوم قرآنی و طبقهبندی آن‌ها دیدگاه‌های گوناگونی وجود دارد. ابوبکر بن عربی، علوم قرآنی را به تعداد کلمات آن (77450 یا 77807) می‌داند. جلال‌الدین سیوطی تعداد علوم قرآنی را به هشتاد رسانده است. قطب‌الدین شیرازی علوم قرآنی را به دوازده نوع می‌رساند که عبارتند از:
1. علم قرائت؛ 2. علم وقوف؛ 3. علم لغات قرآن؛ 4. علم اعراب؛ 5. علم اسباب نزول؛ 6. معرفت ناسخ و منسوخ؛ 7. علم تأویل؛ 8. علم قصص؛ 9. علم استنباط معانی قرآن؛ 10. علم ارشاد و مواعظ و امثال؛ 11. علم معانی؛ 12. علم بیان.
در تقسیمی دیگر 14 قسم برای علوم قرآنی ذکر کرده‌اند: 1. تاریخ قرآن؛ 2. علم رسم عثمانی؛ 3. شناخت مکی و مدنی؛ 4. علم شأن نزول (اسباب نزول) ؛ 5. شناخت ناسخ و منسوخ؛ 6. علم محکم و متشابه؛ 7. تحدّی، اعجاز و تحریف‌ناپذیری قرآن؛ 8. تفسیر و تأویل؛ 9. قرائت، تجوید و ترتیل؛ 10. فقه قرآن یا احکام قرآن؛ 11. اِعراب قرآن یا نحو و دستور زبان قرآن؛ 12. قصص قرآن؛ 13. غریب‌القرآن یا واژه‌شناسی قرآن؛ 14. ترجمه قرآن.
علوم قرآنی همه در یک رتبه و یک درجه از اهمیت قرار ندارند؛ تجوید، قرائت، رسم‌الخط، شمارش حروف و شمارش آیات و سوره‌ها بیشتر به الفاظ و ظاهر قرآن می‌پردازد؛ تفسیر و معناشناسی الفاظ (غریب‌القرآن) بیشتر به معانی قرآن، و مجموعه این علوم بیشتر از عوارض ذاتی قرآن بحث می‌کنند. علومی مانند صرف، نحو، معانی، بیان، بدیع، لغت، فقه‌اللغه و اشتقاق نیز گرچه در زمره علوم قرآنی نیستند، ولی در پرتو تأثیر قرآن هستند و مجموعه آن‌ها از عوارض غیرذاتی قرآن بحث می‌کنند.
منابع
- دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی جلد 2 : صفحه 1478
- علوم قرآن و فهرست منابع : صفحه (45-60)
- درآمدی برعلوم قرآن : صفحه (34-47)