طباق ایجابی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
طباق ایجابی : جمع دو معنای متضادِ ایجابی در یک عبارت
«طباق ایجابی» هنگامی است که هر دو معنای متضاد ایجابی باشند؛ چه هر دو از یک نوع و چه از انواع مختلف باشند (هر دو اسم یا فعل یا حرف باشند، یا اینکه مثلاً یکی اسم و دیگری حرف باشد) ، مانند:
1. «وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَی ** وَأَنَّهُ هُوَ أَمَاتَ وَأَحْیَا»؛ «و هم اوست که میخنداند و میگریاند. و هم اوست که میمیراند و زنده میگرداند» (نجم// 43 و 44) . در این گفتار، «أضحک و أبکی» و همچنین «أمات و أحیا» همه ایجابی‌اند و هم هر دو فعل هستند.
2. «سَوَاء مِّنکُم مَّنْ أَسَرَّ الْقَوْلَ وَمَن جَهَرَ بِهِ»؛ «(برای او) یکسان است کسی از شما سخن (خود) را نهان کند و کسی که آن را فاش گرداند» (رعد// 10) . «سرّ» و «جهر» هر دو ایجابی‌اند و فعل هستند.
3. «وَ تَحْسَبُهُمْ أَیْقاظاً وَ هُمْ رُقُود»؛ «و (اگر به آنها نگاه میکردی) میپنداشتی بیدارند در حالی که در خواب فرو رفته بودند!» (کهف//18) . «ایقاظ» و «رقود» هر دو ایجابی و اسم هستند.
4. « لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَت»؛ « (انسان، ) هر کار (نیکی) را انجام دهد، برای خود انجام داده و هر کار (بدی) کند، به زیان خود کرده است» (بقره//286) . «لام» در لها به معنای انتفاع و «علی» در علیها- به معنای تضرر- هر دو ایجابی و حرف هستند.
5. « أَ وَ مَنْ کانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْناه»؛ «آیا کسی که مرده بود، سپس او را زنده کردیم». (انعام//122) . «میتا» و «احیینا» هر دو ایجابی و یکی اسم و دیگری فعل است.
نیز ر.ک:طباق.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 325
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 455
- کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم جلد 3 : صفحه 158
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه طباق ایجابی به زیرصفحه طباق ایجابی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.