آیه لیلة المبیت
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه لیلة المبیت : آیه 207 بقره، در باره خوابیدن علی (ع) در بستر پیامبر (ص) در شب هجرت آن حضرت به مدینه
به آیه 207 سوره بقره «آیه لیلة المبیت» می‌گویند: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»؛ «بعضی از مردم (با ایمان و فداکار، همچون علی (ع) در لیلة المبیت به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر (ص) ، جان خود را به خاطر خشنودی خدا میفروشند، و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».
شأن نزول: ثعلبی، از مفسران معروف اهل تسنن میگوید: هنگامی که پیغمبر اسلام تصمیم گرفت مهاجرت کند برای ادای دَین‌های خود و تحویل دادن امانتهایی که نزد او بود علی (ع) را به جای خویش قرار داد، و شب هنگام که میخواست به سوی غار ثور برود و مشرکان اطراف خانه او را برای حمله به او محاصره کرده بودند دستور داد علی (ع) در بستر او بخوابد و پارچه سبز رنگی (برد حضرمی) که مخصوص خود پیغمبر بود روی خود بکشد. در این هنگام خداوند به جبرئیل و میکائیل وحی فرستاد که من بین شما برادری ایجاد کردم و عمر یکی از شما را طولانیتر قرار دادم، کدام یک از شما حاضر است ایثار به نفس کند و زندگی دیگری را بر خود مقدم دارد؟ هیچکدام حاضر نشدند. به آنها وحی شد اکنون علی (ع) در بستر پیغمبر خوابیده و آماده شده جان خویش را فدای او سازد، به زمین بروید و حافظ و نگهبان او باشید.
هنگامی که جبرئیل بالای سر و میکائیل پایین پای علی (ع) نشسته بودند جبرئیل میگفت: به به آفرین بر تو ای علی! خداوند به واسطه تو بر فرشتگان مباهات میکند. در این هنگام آیه فوق نازل گردید، و به همین دلیل آن شب تاریخی به نام «لیلة المبیت» نامیده شده است. ابن عباس میگوید این آیه هنگامی که پیغمبر از مشرکان کناره گرفته بود و با ابوبکر به سوی غار میرفت در باره علی (ع) که در بستر پیغمبر خوابیده بود نازل شد.
ابو جعفر اسکافی میگوید: جریان خوابیدن علی (ع) در بستر پیغمبر (ص) به تواتر ثابت شده، و غیر از کسانی که مسلمان نیستند و افراد سبک مغز آن را انکار نمیکنند. در جلد دوم «الغدیر» ذیل آیه مورد بحث، اسامی تعداد زیادی از بزرگان اهل سنت که این جریان را نقل کرده‌اند آمده است.
گر چه آیه فوق، مربوط به ماجرای هجرت پیغمبر اکرم (ص) و فداکاری علی (ع) و خوابیدن او در بستر آن حضرت است، ولی همچون سایر آیات قرآن، مفهوم و محتوای کلی و عمومی دارد. و در واقع نقطه مقابل چیزی است که در آیات قبل در مورد منافقان وارد شده بود.
در این معامله، خداوند خریدار است، و متاع فروشنده، جان او است، و بهای معامله خشنودی ذات پاک خداوند است. در حالی که در موارد دیگری بهای اینگونه معاملات، بهشت جاویدان و نجات از دوزخ ذکر شده است، مثلاً میفرماید: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَری مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ»؛ «خدا از مؤمنان جانها و مالهایشان را خریداری میکند که بهشت از آن آنها باشد، در راه خدا پیکار میکنند میکشند و کشته میشوند» (توبه// 111) .
این آیه با توجه به شأن نزول آن، یکی از بزرگترین فضایل علی (ع) است که در اکثر منابع اسلامی آمده، و به قدری چشمگیر است که معاویه به خاطر دشمنی خاصی که با علی (ع) داشت طبق روایتی چنان از این فضیلت ناراحت بود که سمرة بن جندب را با چهارصد هزار درهم تطمیع کرد که بگوید این آیه در باره عبد الرحمن بن ملجم، قاتل علی (ع) نازل شده، و آن منافق جنایت پیشه نیز چنین کرد، ولی همانطور که انتظار میرفت حتی یک نفر این حدیث مجعول را نپذیرفت.
منابع
- تفسیر نمونه جلد 2 : صفحه 77
- التبیان فی تفسیر القرآن جلد 2 : صفحه 183
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 2 : صفحه 269
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 2 : صفحه 98
- التفسیر الکبیر جلد 5 : صفحه 349
- تفسیر نور الثقلین جلد 1 : صفحه 204
- تفسیر القمی جلد 1 : صفحه 71
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیه لیلة المبیت» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه لیلة المبیت به زیرصفحه آیه لیلة المبیت/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.