آیه صدّ
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیه صدّ : آیه 25 فتح، در باره منع مسلمانان از زیارت مسجد الحرام توسط مشرکان در واقعه حدیبیه
به آیه 25 سوره فتح «آیه صدّ» می‌گویند: «هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ الْهَدْیَ مَعْکُوفاً أَنْ یَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصِیبَکُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ لِیُدْخِلَ اللَّهُ فِی رَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِیماً»؛ «آنها کسانی هستند که کافر شدند و شما را از (زیارت) مسجد الحرام بازداشتند، و از رسیدن قربانیهای شما به محل قربانگاه مانع گشتند، و هر گاه مردان و زنان با ایمانی در این میان بدون آگاهی شما زیر دست و پا از بین نمیرفتند و از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما نمیرسید (خداوند هرگز مانع این جنگ نمیشد) هدف این بود که خدا هر کس را میخواهد در رحمت خود وارد سازد و اگر مؤمنان و کفار (در مکه) از هم جدا میشدند کافران را عذاب دردناکی میکردیم».
این آیات به دو نکته مهم در باره ماجرای عظیم «حدیبیه» اشاره میکند. نخست اینکه: تصور نکنید اگر در سرزمین حدیبیه درگیری رخ میداد، مشرکان برنده جنگ میشدند، بلکه اگر کافران با شما در آنجا پیکار میکردند به زودی پشت کرده از میدان فرار مینمودند، سپس ولی و یاوری نمییافتند. و این یک قانون همیشگی الهی است که اگر مؤمنان در امر جهاد ضعف و سستی نشان ندهند، و با قلبی پاک و نیتی خالص به مبارزه با دشمنان برخیزند، خدا آنها را پیروز میکند، ممکن است گاهی در این امر به منظور امتحان یا اهداف دیگری دیر و زودی باشد اما قطعا پیروزی نهایی با آنها است.
نکته دیگری که در این آیات تبیین شده این است که به راستی این ماجرا مصداق روشن «فتح المبین» بود، جمعیتی محدود بدون تجهیزات کافی جنگی وارد سرزمین دشمن شوند، دشمنی که بارها به مدینه لشکر کشی کرده، و تلاش عجیبی برای در هم شکستن آنها داشته، ولی اکنون که قدم در شهر و دیار او گذاردهاند چنان مرعوب شود که پیشنهاد صلح کند، چه پیروزی از این برتر که بی آنکه حتی قطره خونی از دماغ کسی بریزد چنین تفوقی بر دشمن حاصل گردد؟ ! بدون شک ماجرای صلح حدیبیه در سراسر جزیره عربستان شکستی برای قریش، و فتحی برای مسلمین محسوب میشد که تا آن حد توانسته بودند از دشمن زهر چشم بگیرند.
جمعی از مفسران برای این آیه شان نزولی ذکر کردهاند، و آن اینکه: مشرکان مکه چهل نفر را در جریان حدیبیه برای ضربه زدن به مسلمانان به طور مخفیانه بسیج کردند که با هوشیاری مسلمانان توطئه آنها نقش بر آب شد، مسلمین همگی را دستگیر کرده خدمت پیامبر (ص) آوردند و پیامبر (ص) آنها را رها کرد. بعضی عدد آنها را 80 نفر نوشتهاند که از کوه «تنعیم» به هنگام نماز صبح، و با استفاده از تاریکی میخواستند به مسلمانان یورش برند. بعضی نیز گفتهاند در آن هنگام که پیامبر (ص) در سایه درخت نشسته بود تا پیمان صلح را با نماینده قریش تنظیم کند، و علی (ع) مشغول نوشتن بود، 30 نفر از جوانان مکه با اسلحه به او حملهور شدند که به طرز معجزه آسایی توطئه آنها خنثی گشت، و همگی دستگیر شدند و حضرت آنها را آزاد فرمود.
منابع
- تفسیر نمونه جلد 22 : صفحه 87
- الدر المنثور فی التفسیر بالماثور جلد 6 : صفحه 79
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 9 : صفحه 187
- تفسیر نور الثقلین جلد 5 : صفحه 64
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 18 : صفحه 288
- تفسیر القمی جلد 2 : صفحه 316
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «آیه صدّ» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیه صدّ به زیرصفحه آیه صدّ/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.