تأویل منقاد

توضیح مفهومی

تأویل منقاد : تأویل قبیح و ناسازگار با قواعد صحیح

زرکشی در ~البرهان فی علوم القرآن~ در یک تقسیم، تأویل را بر دو قسم دانسته است: «تأویل منقاد» و «تأویل مستکره». تأویل منقاد آن است که مستلزم امر زشت و قبیحی نباشد، به خلاف تأویل مستکره که وقتی بر قواعد عرضه شود محکوم به قبح و زشتی می‌شود.

زرکشی مواردی را که موجب اختلاف علما در فهم آیه شده و تأویل در آن موارد، منقاد و غیر قبیح است، به این شرح ذکر کرده است:

1. موارد اشتراک در لفظ، مثل آیه: «لاَّ تُدْرِکُهُ الأَبْصَارُ»؛ «چشمها او را درنمی‏یابند» (انعام//103) که معلوم نیست چشم ظاهر یا چشم دل مراد است.

2. موارد مرتبط با نظم کلام، مثل آیه: «وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِینَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَدًا وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُوا»؛ «و کسانی که نسبت زنا به زنان شوهردار می‏دهند سپس چهار گواه نمی‏آورند هشتاد تازیانه به آنان بزنید و هیچگاه شهادتی از آنها نپذیرید و اینانند که خود فاسقند مگر کسانی که بعد از آن (بهتان) توبه کرده و به صلاح آمده باشند» (نور//4-5) که معلوم نیست استثناء در آیه مربوط به خصوص معطوف است یا معطوف و معطوفٌ علیه.

3. موارد ناشی از پیچیدگی معنا و وجازت نظم کلام، مثل آیه: «وَإِنْ عَزَمُواْ الطَّلاَقَ فَإِنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»؛ «و اگر آهنگ طلاق کردند در حقیقت‏خدا شنوای داناست» (بقره//227) .

و اما موارد تأویل مستکره را چنین معرفی می‌کند:

1. اختصاص لفظ عام به بعضی از مصادیق آن.

2. تلفیق بین دو چیز و تعمیم حکم یکی به دیگری، مثل تلفیق دو آیه: «وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خلَا فِیهَا نَذِیرٌ»؛ «و هیچ امتی نبوده مگر اینکه در آن هشداردهنده‏ای گذشته است» (فاطر//24) و: «وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِی الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُکُم»؛ «و هیچ جنبنده‏ای در زمین نیست و نه هیچ پرنده‏ای که با دو بال خود پرواز می‏کند مگر آنکه آنها (نیز) گروه‏هایی مانند شما هستند» (انعام//38) و حکم به مکلّف بودن حیوانات.

3. عدم توجه به فن استعاره موجود در یک کلام و حمل کلام بر معنای ظاهری آن، مثل آیه: «یَوْمَ یُکْشَفُ عَن سَاقٍ» (قلم//42) .

4. استنباط یک معنا از کلام با استفاده از اشتقاق بعید، مثل تأویل بعض باطنیه در مورد «بقره» که آن را اشاره به انسانی دانسته‌اند که شکافنده اسرار علوم است، و «هدهد» را انسان دارای بیان نیکو دانسته‌اند.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (178-179)

اصطلاح‌نامه

اعم

تأویل قرآن ( علوم قرآنی )

وابسته

تأویل مستکره، تأویل ممدوح

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تأویل منقاد به زیرصفحه تأویل منقاد/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (178-179)