مرجحات تعارض آیات

توضیح مفهومی

مرجحات تعارض آیات : اسباب ترجیح در مقام تعارض ظاهری آیات

زرکشی در بحث تعارض آیات، مرجحاتی را به شرح ذیل ذکر می‌کند:

1. تقدیم آیه مکّی بر آیه مدنی، مگر در مواردی که بعد از هجرت، در مکه نازل شده باشد که در این صورت، آیه مدنی بر مکّی مقدم می‌شود.

2. اگر مفاد یکی از دو آیه، بر احوال اهل مکّه، و دیگری بر احوال اهل مدینه غلبه دارد، آنچه ناظر به احوال اهل مدینه است مقدّم می‌گردد، مثل آیه: «وَمَن دَخَلَهُ کَانَ آمِنًا»؛ «و هر که در آن درآید در امان است» (آل عمران//97) ؛ و آیه: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَی»؛ (بقره//178) که آیه دوم را مخصّص آیه اول قرار می‌دهیم، یعنی: هر کسی وارد حرم شود در امان است مگر کسی که بر او حق قصاصی ثابت باشد.

3. اگر ظاهر یکی از دو آیه، مستقل باشد و آیه دیگر اقتضای لفظی زاید داشته باشد، آیه مستقل، مقدّم می‌شود، مثل تقدم: «وَأَتِمُّواْ الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلّهِ»؛ «و برای خدا حج و عمره را به پایان رسانید» (بقره//196) بر: «فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ»؛ «و اگر (به علت موانعی) بازداشته شدید آنچه از قربانی میسر است (قربانی کنید)» (بقره//196) ، زیرا عدم وجوب هَدْی (قربانی) - به مجرّد حصر- مورد اتفاق است، و در آیه تصریح به آنچه سبب خروج از اِحرام و مُحِلّ شدن است نشده، پس مفاد بخش دیگر که منع از اِحلال در وقت مرض است، مقدّم می‌شود.

4. اگر عموم هر دو آیه- به مقتضای اجتهاد- بر ظاهر خود باقی باشد، بر تخصیص مفاد هر یک توسط دیگری مقدّم می‌گردد، مثل آیه: «وَأَن تَجْمَعُواْ بَیْنَ الأُخْتَیْنِ إَلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ»؛ «و (بر شما حرام شده است) جمع دو خواهر با همدیگر مگر آنچه که در گذشته رخ داده باشد» (نساء//23) که حرمت جمع بین دو خواهر به آیه: «وَمَن لَّمْ یَسْتَطِعْ مِنکُمْ طَوْلاً أَن یَنکِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُم مِّن فَتَیَاتِکُمُ الْمُؤْمِنَاتِ»؛ «و هر کس از شما از نظر مالی نمی‏تواند زنان (آزاد) پاکدامن با ایمان را به همسری (خود) درآورد پس با دختران جوانسال با ایمان شما که مالک آنان هستید (ازدواج کند)» (نساء//25) در مورد ملک یمین تخصیص نمی‌خورد بلکه بر عموم خود باقی می‌ماند.

5. ترجیح مفاد قطعی و ضروری یک آیه بر مفاد ظاهری و غیر قطعی آیه دیگر، مثل تقدیم: «أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ»؛ «خدا داد و ستد را حلال‏گردانیده است» (بقره//275) بر «وَذَرُوا الْبَیْعَ»؛ «و داد و ستد را واگذارید» (جمعه//9) ، زیرا دلالت آیه اول بر حلّیّت بیع، صریح و ضروری است ولی دلالت نهی برفساد بیع، یا اصلا ظاهر نیست یا صریح و در مرتبه نص نیست.

منابع

1. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (48-49)

اصطلاح‌نامه

وابسته

تعارض آیات

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مرجحات تعارض آیات به زیرصفحه مرجحات تعارض آیات/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه (48-49)