مصادر اسباب نزول
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
مصادر اسباب نزول : روایات بیانگر سبب نزول آیات قرآن
منظور از مصادر اسباب نزول، روایاتی است که سبب نزول آیه‌ای را بیان و ثابت می‌کنند. روایات افراد شاهد و ناظر نزول قرآن، عمده‌ترین راه اثبات است.
شناسایی سبب نزول برای صحابه رسول خدا (ص) بیشتر از راه‌های قطعی و روشن صورت گرفته است؛ ولی گاهی هم سبب نزول به قرینه و اماره برای صحابه شناخته می‌شد. هر گاه سبب نزول آیه یا آیاتی روایت و از قول صحابی مقبولی نقل شده باشد، دیگر به روایت دیگری برای تأیید آن حدیث احتیاج نیست؛ اما اگر سبب نزول در حدیث مرسلی آمده باشد- یعنی حدیث از صحابی نباشد و آخرین نفری که خبر از او نقل می‌شود، یک نفر تابعی باشد نه صحابی- چنین روایتی پذیرفته نمی‌شود؛ زیرا در این موارد، قول تابعی حجّت نیست؛ مگر روایت مرسل دیگری آن را تأیید کند، و این روایت اخیر نیز از پیشوایان تفسیر قرآن که مسلماً آنان نیز از صحابه گرفته باشند، نقل شده باشد؛ مانند: مجاهد، عکرمه و….
پس، شرط صحت روایت، درک حادثه یا سؤالی است که سبب نزول بخشی از قرآن شده که به چشم دیده یا به گوش شنیده شده است.
به سبب اهمیت اسباب نزول در تفسیر آیات، مفسران و قرآن‌پژوهان از سده‌های آغازین به صورت مستقل و غیر مستقل به تألیفاتی در این باب دست زده‌اند که نخستین آن‌ها کتاب ~اسباب النزول~ علی بن مدینی (متوفای 234 ق) است.
این تألیفات مانند کتاب‌های حدیث اهل‌سنّت دارای ضعف‌ها و اشکالات جدی مانند وجود روایات ضعیف و موضوع؛ خطاهای تاریخی؛ و مطالب دور از ذهن و مبالغه‌های شگفت‌انگیز و باورنکردنی است.
هنوز به طور قطعی و روشن نمی‌توان سبب نزول هر آیه‌ای از قرآن را بیان کرد.
معرفی چند اثر در این باره:
1. ~اسباب النزول~ علی بن احمد نیشابوری (م 468 ق) (از مشهورترین تصنیفات در اسباب النزول است که به طور مکرر چاپ شده است) .
2. ~اسباب النزول~ جلال‌الدین سیوطی (متوفای 911ق) (بیروت، دارالهجرة، 1410 ق) .
3. ~اسباب النزول عن الصحابة و المفسرین~، عبدالفتاح قاضی (دارالندوة الجدیده، بیروت، 1987) .
4. ~نهایة السؤل فیما استدرک علی الواحدی و السیوطی من اسباب النزول~ نادی بن محمد ازهری (دارالصحابة للتراث، 1415 ق) .
5. ~اسباب النزول القرآنی~، غازی عنایه، بیروت (دارالجیل، 1411ق) .
6. ~الصحیح المسند من اسباب النزول~، ابوعبدالرحمان دارعی (مکتبة ابن‌تیمیه، قاهره، 1410 ق) .
7. ~اسباب النزول~، محمد باقر حجتی (1363ش).
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 107
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 107
- اسباب النزول : صفحه 167
- التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (241-267)
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه (127-163)
- تاریخ قرآن : صفحه 625
- مجله پژوهشهای قرآنی جلد 2 : صفحه (125-156)
اصطلاح‌نامه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مصادر اسباب نزول به زیرصفحه مصادر اسباب نزول/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.