اطلاق کل بر جزء
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
اطلاق کل بر جزء : ذکر لفظ کلّ و اراده جزء؛ از اقسام مجاز لغوی
یکی از اقسام مجاز لغوی، «اطلاق کل بر جزء» یعنی آوردن کل و اراده جزء است که برخی از علما آن را از علاقات مجاز شمرده و از آن به «علاقه کلیت» تعبیر کرده‌اند؛ مانند:
1. «یَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِی آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ»؛ «از (نهیب) آذرخش (و) بیم مرگ سر انگشتان خود را در گوشهایشان نهند» (بقره// 19) . در این آیه «أصابع» به معنای انگشتان، بر «أنامل» به معنای سر انگشتان، اطلاق شده است؛ بنابراین، از کل (أصابع) قصد جزء (أنامل) شده است.
علت این گونه سخن‌گفتن این است که خداوند خواسته است در فرار و روگردانی کفار از صدای هراسناک رعد و برق مبالغه کند؛ گویا به جای سر انگشتان، انگشتان را در گوش‌های خود فرو می‌برند.
2. «وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَیْدِیَهُمَا» (مائده// 38) . در این‌جا «ید» به معنای تمام دست، بر جزئی از آن (انگشتان) اطلاق شده است؛ زیرا همه دست دزد را قطع نمی‌کنند؛ بلکه انگشتان (جزئی از دست) را قطع می‌کنند.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 262
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 329
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 122
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اطلاق کل بر جزء به زیرصفحه اطلاق کل بر جزء/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.