جمع عثمان بن عفان

توضیح مفهومی

جمع عثمان بن عفان : تهیه نسخه‌های رسمی از قرآن‌کریم بر اساس نسخه‌های قبلی و سایر اسناد، در زمان خلیفه سوم

با توجه به اهمیت قرآن در فرهنگ اسلامی و اشتیاق فراوان مسلمانان صدر اسلام به فراگیری آیات قرآن، بسیاری از اصحاب رسول خدا (ص) مصاحفی تهیه کردند تا در انجام فرایض و مراسم دینی و نیز آموزش قرآن از آن بهره گیرند؛ امّا این صحیفه‌ها با توجه به اختلاف اصحاب از نظر مراتب علمی و میزان اهتمام و دقت آنان در تهیه مصحف، از جهت قرائت و چگونگی ضبط کلمات دچار اختلافاتی شد و کار اختلاف مصاحف به جبهه‌گیری اصحاب درمقابل یکدیگر و منازعه و حتی تکفیر انجامید؛ از این رو تهیه نسخه‌ای رسمی از قرآن‌کریم که مورد پذیرش اصحاب رسول خدا (ص) باشد و به اختلافات مصاحف و حافظان قرآن در زمینه قرائت پایان دهد ضرورت داشت.

دستگاه خلافت نیز با درک موضوع و بنا به پیشنهاد بعضی از اصحاب رسول خدا (ص) گروهی از حافظان و کاتبان برجسته قرآن‌کریم را با عنوان «لجنه توحید مصاحف» مأمور انجام این مهم کرد.

برای انجام این هدف بزرگ، ابتدا همه نوشته‌ها و مصاحف قرآنی موجود گردآوری شد و سپس بر اساس مصحف ابوبکر- که نزد حفصه بود- و مجموعه اسناد مکتوب و نیز شهادت گروهی از حافظان و قاریان برجسته قرآن‌کریم نسخه‌هایی از قرآن‌کریم منطبق با قرائت متواتر از رسول خدا (ص) تهیه و هر نسخه همراه یکی از قاریان برجسته به بلاد اسلامی مانند مکه و کوفه فرستاده شد، و سپس سایر نوشته‌های قرآنی جمع آوری و نابود شد، و به‌سوزاندن هر مصحفی که با این مصاحف اختلاف داشت دستور داده شد و عموم مسلمانان به پیروی از این مصاحف ملزم شدند. این گردآوری زمان عثمان به «جمع عثمان» یا «جمع سوم» شهرت یافت.

چند نکته در باره این مصاحف:

1. این مصاحف به اسم عثمان خلیفه سوم معروف شد؛ ولی تهیه‌کنندگان آن، گروهی از اصحاب رسول خدا (ص) بودند که به دستور عثمان این کار را انجام دادند.

2. تعیین تاریخ دقیق تهیه این مصاحف مشکل است؛ ولی مسلّم این است که بین سال‌های 25 - 30 ق انجام گرفت.

3. اقدام عثمان در آغاز با مخالفت برخی اصحاب مواجه شد؛ ولی سرانجام همگی آن را پذیرفتند. یکی از موافقان، امام علی (ع) بود.

4. این مصحف‌ها علی‌رغم همه مزایای آن دچار پاره‌ای اختلافات و کاستی‌ها بود که ذیل اصطلاح «اختلاف مصاحف» توضیح داده شده است.

نظریه دیگری نیز در باره جمع عثمان وجود دارد که می‌گوید: جمع عثمان جمع و تنظیم سوره‌ها بوده است.

نیز ر.ک:لجنه توحید مصاحف، احراق مصاحف.

منابع

1. رسم المصحف دراسة لغویه تاریخیه : صفحه 124
2. البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (235-240)
3. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 208
4. الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (185-189)
5. تاریخ القرآن : صفحه 131
6. التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (331-336)
7. دراسات فی علوم القرآن : صفحه 125
8. تاریخ القرآن : صفحه 125
9. تاریخ القرآن : صفحه 95
10. تاریخ قرآن : صفحه 407
11. مباحث فی علوم القرآن : صفحه 78
12. البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 258
13. المیزان فی تفسیر القرآن جلد 12 : صفحه 125

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «جمع عثمان بن عفان» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

جمع سوم، جمع عثمان

اعم

جمع قرآن

وابسته

توحید مصاحف، مصحف عثمان بن عفان

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه جمع عثمان بن عفان به زیرصفحه جمع عثمان بن عفان/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• آشنایی با علوم قرآن جلد 1 : صفحه 308
• اسباب النزول : صفحه 86
• اسرار ترتیب القرآن : صفحه 44
• اسلام و هنر : صفحه 91
• اعجاز قرآن : صفحه 212
• الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (185-189)، 208
• البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه 234، (235-240)، 238، 239، 256
• البرهان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 298
• البیان فی تفسیر القرآن : صفحه 258
• البیان فی تفسیرالقرآن : صفحه 241، 244، 245
• التمهید فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (331-336)، 332
• المیزان فی تفسیر القرآن جلد 12 : صفحه 125
• تاریخ القرآن : صفحه 125
• تاریخ القرآن : صفحه 95
• تاریخ القرآن : صفحه 131
• تاریخ قرآن : صفحه 407
• دراسات فی علوم القرآن : صفحه 125
• رسم المصحف دراسة لغویه تاریخیه : صفحه 124
• مباحث فی علوم القرآن : صفحه 78
• مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه 31، 255، 257، 262