ترتیب مصحف عبدالله‌بن‌مسعود
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ترتیب مصحف عبدالله‌بن‌مسعود : ترتیب سوره‌ها در مصحف ابن‌مسعود
درباره ترتیب مصحف ابن‌مسعود تنها دو منبع اساسی (~الفهرست~ ابن‌ندیم و ~الاتقان~ سیوطی) وجود دارد. در الفهرست ابن‌ندیم به نقل از فضل بن شاذان آمده است که تألیف سوره‌های قرآن در مصحف ابن‌مسعود چنین بوده است:
بقره 2، نساء 4، آل‌عمران 3، المص (اعراف) 7، انعام 6، مائده 5، یونس 10، برائت 9، نحل 16، هود 11، یوسف 12، بنی‌اسرائیل 17، انبیاء 21، مؤمنون 23، شعراء 26، صافات 37، احزاب 33، قصص 28، نور 24، انفال 8، مریم 19، عنکبوت 29، روم 30، یس 36، فرقان 25، حج 22، رعد 13، سبأ 34، ملائکه (فاطر) 35، ابراهیم 14، ص 38، الذین کفروا (محمّد) 47، القمر (لقمان) 31، زمر 39، حوامیم، مسبحات، حم مؤمن (غافر) 40، حم زخرف 43، سجده 41، احقاف 46، جاثیه 45، دخان 44، انا فتحنا (فتح) 48، حدید 57، حشر 59، تنزیل السجده 32، ق 50، طلاق 65، حجرات 46، تبارک الذی بیده الملک 67، تغابن 64، منافقون 63، جمعه 62، حواریون (صف) 61، قل أوحی (جنّ) 72، إنّا أرسلنا نوحاً (نوح) 71، مجادله 58، ممتحنه 60، یا أیّها النبی لِمَ تحرّم (تحریم) 66، رحمن 55، نجم 53، ذاریات 51، طور 52، اقتربت‌الساعة (قمر) 54، الحاقة 69، إذا وقعت (واقعه) 56، ن والقلم 68، نازعات 79، سئل‌سائل (معارج) 70، مدثر 74، مزمل 73، مطففین 83، عبس 80، هل أتی علی الإنسان 76، قیامت 75، مرسلات 77، عم یتسائلون (نبأ) 78، إذا الشمس کوّرت (تکویر) 81، إذا السماء انفطرت (انفطار) 82، هل أتاک حدیث الغاشیة 88، سبح اسم ربک الأعلی 87، واللیل إذا یغشی 92، فجر 89، بروج 85، انشقت (انشقاق) 84، اقرأ باسم ربک 96، لا أقسم بهذا البلد 90، والضحی 93، ألم‌نشرح لک (انشراح) 94، والسماء والطارق (طارق) 86، والعادیات 100، أرأیت (ماعون) 107، القارعة 101، لم‌یکن الذین کفروا من أهل الکتاب (بیّنه) 98، والشمس وضحیها91، والتین 95، ویل لکل همزه 104، فیل 105، لإیلاف قریش 106، تکاثر 102، إنّا أنزلناه (قدر) 97، والعصر إنّ الإنسان لفی خسر 103، إذا جاء نصرالله 110، إنّا أعطیناک الکوثر 108، قل یا أیّها الکافرون لا أعبد ما تعبدون 109، تبت یدا أبی‌لهب و تبّ 111و قل هو الله أحد الله صمد 112.
از ابن سیرین نقل است که عبدالله بن مسعود معوّذتین و فاتحةالکتاب را در مصحفش نمی‌نوشت؛ ولی به هرحال، در این نقل تنها نام 105 سوره آمده است.
سوره هایی که در این ترتیب نیامده‌اند عبارتند از: فاتحه، حجر، کهف، طه، نمل، شوری، زلزله، فلق و ناس.
در ترتیبی که ~الاتقان~ به نقل از ابن‌اشته ذکر کرده، مصحف ابن‌مسعود دارای شش بخش به شرح ذیل بوده است:
- سور طوال: سوره‌های بقره، نساء، آل عمران، اعراف، انعام، مائده و یونس.
- سور مئین: برائت، نحل، هود، یوسف، کهف و….
- سور مثانی: احزاب، حج، قصص، طس، نمل و….
- سور حوامیم: زخرف، سجده، حم‌عسق، احقاف و….
- سور ممتحنات: فتح، حشر، سجده، طلاق و….
- سور مفصل: رحمن، نجم، طور، ذاریات و….
در این ترتیب نیز سوره‌های حمد و معوّذتین نیست. به گفته سیوطی، تعداد سوره‌ها در مصحف وی 112 تا است؛ زیرا او معوّذتین را نمی‌نوشت. به هر صورت، مجموع این سوره‌ها 108 سوره و آن‌چه یاد نشده، از این قرار است: فاتحه، معوذتین، ق، حدید و الحاقة.
نیز ر.ک:مصحف ابن‌مسعود.
منابع
- تاریخ قرآن : صفحه (356-360)
- تاریخ القرآن : صفحه (141-144)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 1 : صفحه (222-224)