آیات مشتبه
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
آیات مشتبه : آیات شبیه به هم در لفظ و موضوع
آیات مشتبه به آیاتی گفته می‌شود که از جهت لفظ شبیه هم هستند و به یک موضوع اشاره دارند؛ ولی گاهی در زمینه تقدیم و تأخیر و جمع و مفرد و مانند آن با هم اختلاف دارند. زرکشی از این دسته آیات به «آیات متشابه» تعبیر کرده است که البته با آیات متشابه- مقابل آیات محکم- اشتراک لفظی دارد.
هدف آیات مشتبه، بیان قصه و حادثه واحد در صورت‌های گوناگون و در فواصل مختلف است. این آیات گاهی تنها در تقدیم و تأخیر الفاظ با هم اختلاف دارند؛ مانند:
1. آیه 58 سوره بقره: «وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً وَقُولُواْ حِطَّةٌ»؛ 2. آیه 161 سوره اعراف: «وَقُولُواْ حِطَّةٌ وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّدًا»؛ 3. آیه 173 سوره بقره: «وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللّهِ»؛ 4. آیه 3 سوره مائده: «وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ».
و گاهی در زیاده و نقصان مختلفند؛ مانند:
1. آیه 6 سوره بقره: «سَوَاءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ»؛ 2. آیه 10 سوره یس: «وَسَوَاء عَلَیْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ». در آیه دوم، فقط حرف 'واو' اضافه شده است.
و نیز آیات 193 سوره بقره و 39 سوره انفال.
گاهی لفظی از یک آیه، معرفه است و در جای دیگر همان آیه با همان واژه به صورت نکره آمده، و گاهی نیز حروف آن تغییر کرده است؛ مانند: «یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلاَ» (بقره// 35) که آیه 19 سوره اعراف شبیه همین آیه است و تنها تفاوت آن در 'فکلا' است که با 'فاء' آمده است.
جلال‌الدین سیوطی آیات دیگری را نیز افزون بر این آیات، بیان کرده است. در باره آیات مشتبه یا آیات متشابه کتاب‌های زیادی نگاشته شده است. ~البرهان فی متشابه‌القرآن~ اثر کرمانی، ~درة‌التنزیل و غرة‌التأویل~ اثر ابوعبدالله رازی، ~ملاک التأویل~ اثر ابوجعفر بن زبیر، ~کشف‌المعانی عن متشابه‌المثانی~ اثر بدرالدین بن جماعة از این دست کتاب‌ها هستند.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 1 : صفحه (112-154)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (390-396)
اصطلاح‌نامه
اعم
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه آیات مشتبه به زیرصفحه آیات مشتبه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.