نقض علت
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
نقض علت : ابطال قیاس مستدل از طریق وجود علّت ادعایی بدون وجود معلول _ حکم _
نقض، در لغت به معنای گشودن و باطل نمودن است و در اصطلاح، نقض علت، از مبطلات قیاس بوده و عبارت است از وجود وصفی که مستدل، علت بودن آن را برای حکم در قیاس خود، در موردی که حکم از آن تخلف کرده است، ادعا می‌کند؛ یعنی با وجود این که علت ادعایی وجود دارد، معلول آن، که حکم باشد، وجود ندارد و معترض از این طریق، قیاس مستدل را باطل می‌نماید. (النقض وجود العلة بلا حکم) [۱] .
برای مثال، ' شافعی ' معتقد است در روزه واجب اگر روزه دار در شب نیت نکرد، روزه او صحیح نیست و دلیل عدم صحت روزه را خلوّ اول روزه از نیت می‌داند، اما ' حنفی ' به او اعتراض نقض علت می‌کند؛ به این بیان که در روزه مستحبی که اول روزه، خالی از نیت است اگر شخص در اثنای روز نیت کند، روزه او صحیح است؛ بنابراین، در این روزه، وصفی که ادعای علیت آن شده است ـ خلوّ اوّل صوم از نیت ـ وجود دارد، اما حکم عدم صحت روزه وجود ندارد، زیرا روزه مستحبی در این حالت صحیح است.
اصولی‌های اهل سنت در مبطل بودن نقض علت، به شرح زیر، اختلاف دارند:
1. در میان ' حنفیه ' معروف است که نقض علت مطلقا مبطل علیت علت نیست؛
2. ' شافعی ' و ' فخررازی ' اعتقاد دارند که نقض علت مطلقا مبطل علیت علت است؛
3. بیشتر ' شافعی 'ها معتقدند نقض علت، در علل مستنبط مبطل علیت علت است و در علل منصوص مبطل نیست؛
4. ' بیضاوی ' معتقد است نقض علت در صورتی که تخلف حکم از علت بدون وجود مانع باشد مبطل است، اما اگر تخلف به خاطر وجود مانع باشد، مبطل نیست.
پانوشت
منابع
- اصول الفقه جلد 4 : صفحه (119-122)
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 5 : صفحه 227
- تقنین اصول الفقه : صفحه 84
- تقنین اصول الفقه : صفحه 82
- اصول الفقه الاسلامی جلد 1 : صفحه 700
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «نقض علت» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نقض علت به زیرصفحه نقض علت/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- احکام الفصول فی احکام الاصول : صفحه 586
- اصول السرخسی جلد 2 : صفحه 246، 247، 248، 283، 284، 285
- اصول الفقه الاسلامی جلد 1 : صفحه 700
- اصول الفقه جلد 4 : صفحه (119-122)
- الاحکام فی اصول الأحکام جلد (2 جزء 4) : صفحه 77
- المحصول فی علم اصول الفقه جلد 5 : صفحه 227، 237، 258
- تقنین اصول الفقه : صفحه 82، 84
- کتاب التعریفات : صفحه 108