ملکه اجتهاد
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ملکه اجتهاد : ملکه استنباط احکام شرعی از منابع آنها
ملکه اجتهاد، صفتی نفسانی و دیرزوال است که در اثر فراگیری مقدمات اجتهاد، در شخص به وجود آمده و او را بر استنباط احکام شرعی از منابع آنها قادر می‌سازد.
در کتاب ' منتهی الدرایه ' آمده است:
' فلا ریب فی توقف استنباط الاحکام من ادلتها علی ملکة راسخة یقتدر بها علی ارجاع الفروع الی الاصول و هی لا تحصل الا بمعرفة العلوم النظریة التی یتوقف علیها الاستنباط…. '. [۱]
بعضی از اصولیون، مانند مرحوم ' صاحب قوانین ' معتقدند ملکه اجتهاد، قوه‌ای قدسی است که بر هر کسی عارض نمی‌شود و فقط پاکان و مؤمنین می‌توانند به آن دست یابند. [۲]
اما برخی دیگر، قدسی بودن آن را باور نداشته و می‌گویند هر چند منشأ هر کمالی خداوند است، ولی هر کس مقدمات اجتهاد را فرا گرفت، به ملکه اجتهاد دست می‌یابد. [۳]
در این که آیا ملکه اجتهاد، همانند سایر ملکات است یا با آنها تفاوت دارد، اختلاف است؛ برخی، ملکه اجتهاد را مانند سایر ملکات دانسته و می‌گویند: همان طور که اتصاف شخص به ملکه شجاعت، به تمرین و انجام اعمال پرخطر و هولناک نیاز دارد، اجتهاد نیز به تمرین و ممارست نیاز دارد و شخص باید در موارد مختلف، به استنباط حکم اقدام کند تا در اثر تکرار، ملکه اجتهاد برای او حاصل شود.
اما بعضی دیگر معتقدند اجتهاد، با سایر ملکات نفسانی تفاوت دارد، و تحقق آن، به عمل و تمرین پی گیر نیاز ندارد، بلکه درست برعکس است؛ یعنی تا زمانی که ملکه اجتهاد و قدرت استنباط در کسی نباشد، نمی‌تواند اجتهاد و استنباط کند. پس استنباط به ملکه متکی است، نه آن که ملکه به استنباط‌های مکرر متکی باشد. ممکن است فردی حتی یک حکم را هم استنباط نکرده باشد و در عین حال دارای ملکه و قدرت استنباط باشد.
نکته:
صفات نفسانی، یا به صورت ' ملکه ' است و یا به صورت ' حال '. به صفت راسخ در نفس که زوال آن به ندرت و کندی انجام می‌شود، ملکه، و به کیفیت نفسانی که به سرعت زایل می‌گردد حال می‌گویند.
پانوشت
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «ملکه اجتهاد» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ملکه اجتهاد به زیرصفحه ملکه اجتهاد/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 579
- المحکم فی اصول الفقه جلد 6 : صفحه 296
- الوافیة فی اصول الفقه : صفحه 283
- الوصول الی کفایة الاصول جلد 5 : صفحه 404
- تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 508
- قوانین الاصول جلد 2 : صفحه (100-101)
- کتاب التعریفات : صفحه 101
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة جلد 8 : صفحه 376
- منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة : صفحه 377