ملاک نفسیت
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
ملاک نفسیت : معیار نفسی بودن حکم شرعی
ملاک نفسیت، به معنای معیاری است که وجود آن؛ سبب نفسیت حکم شرعی می‌گردد.
درباره ملاک نفسیت وجوب و سایر احکام شرعی اختلاف است؛ برخی معتقدند ملاک نفسی بودن وجوب ـ مثلاً ـ این است که بعث و تحریک اعتباری به واجب، به لحاظ خودش باشد نه به جهت رسیدن به یک واجب دیگر (که آن واجب دیگر، بدون وجود این واجب، نمی‌تواند تحقق پیدا کند) .
مرحوم ' آخوند خراسانی ' معتقد است هر چند در آیات و روایات، برای واجب‌های نفسی آثار و ویژگی هایی شمرده شده است، مانند: ' ان الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر ' یا ' الصلاة قربان کل تقی '، اما ایجاب و الزام این واجب‌ها برای این آثار و ویژگی‌ها نیست بلکه برای عنوان حَسَنی است که بر آنها منطبق است و اگر این عنوان حسن به آنها ارائه شود، آنها حکم می‌کنند که فاعل آن استحقاق مدح و تارک آن استحقاق ذم دارد؛ بنابراین، ملاک نفسی بودن نزد عقلا دو چیز است:
1. داشتن عنوان حسن؛ 2. تعلق حکم وجوب بر عنوان حسن.
به خلاف واجب‌های غیری که در آنها اساساً عنوان حسن وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد، در تعلق وجوب به موضوع تأثیری ندارد.
منابع
- شرح رسائل جلد 5 : صفحه 252
- شرح رسائل جلد 5 : صفحه (243-246)
- کفایة الاصول : صفحه 135
- نهایة الاصول : صفحه 181
- ایضاح الکفایة جلد 2 : صفحه 281
- فرهنگ نامه اصول فقه