مخاطب تنزیلی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
مخاطب تنزیلی : شیء یا شخصِ فرض شده به عنوان مخاطب حقیقی
مخاطَب تنزیلی، که مقابل مخاطب حقیقی می‌باشد، مخاطبی است که یا در مجلس خطاب حضور ندارد و در آینده به وجود می‌آید، یا در مجلس خطاب حضور دارد، ولی ملتفت نیست ـ غافل است ـ یا این که دارای شعور نیست، مثل کوه یا سنگ که نازل منزله و در حکم مخاطب حقیقی شمرده شده است؛ برای مثال در آیه شریفه: « و قیل یا ارض ابلعی ماءک و یا سماء اقلعی… » [۱] زمین و آسمان مخاطب قرار گرفته‌اند.
در کتاب ' انوار الاصول ' آمده است:
إنّ الوجدان حاکم علی أنّ فی مثل ' یا کوکبا ما کان اقصر عمره ' الذی لیس المخاطب حقیقیا، لعدم کونه حاضرا ملتفتا… [۲].