دلالی ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
دلاّلی: وساطت در خرید و فروش.
از آن به سمساری نیز تعبیر شده است. به واسطه، 'دلال' و 'سمسار' گویند. از آن در باب تجارت سخن گفتهاند.
حکم: دلالی، مشروع و گرفتن اجرت بر آن جایز است. 1
هرگاه بازرگانی، برای فروش، کالایی در اختیار دلال بگذارد و قیمت آن را مشخص کند و بگوید هرچه بیشتر فروختی از آنِ خودت باشد، دلال نمیتواند آن را به بیع مرابحه) ر بیع مرابحه (بفروشد؛ چون شرط بیع مرابحه اِخبار از قیمت خرید کالا است؛ در حالی که دلال آن کالا را نخریده تا مشتری را از قیمت خرید آن مطلع سازد؛ لیکن اگر دلال، خریدار را از قیمت مشخص شده آگاه سازد و کالا را به بیشتر از آن بفروشد، معامله صحیح است؛ هرچند بیع مرابحه نخواهد بود. البته در این صورت، در اینکه دلال مستحق مبلغ مازاد خواهد بود یا آنکه آن مبلغ به عنوان بهای کالا به مالک برمیگردد، اختلاف است. برخی گفتهاند: پیشنهاد مالک به دلال در
________________________________________
648
حدّ وعدهای است که وفای آن بر او واجب نیست، و به جهت مجهول بودن مبلغ مازاد، چنین پیشنهادی نمیتواند تحت عنوان اجاره) ر اجاره (یا جعاله) ر جعاله (قرار گیرد؛ چه آنکه در این دو عقد، عوض باید معلوم باشد. البته دلال به جهت ارزشمند بودن کارش مستحق اجرة المثل) ر اجرة المثل (خواهد بود. در مقابل، برخی چنین پیشنهادی را جعاله دانسته و گفتهاند: جهالتی که منجرّ به نزاع نشود، به صحّت جعاله زیان نمیرساند. در نتیجه، دلال مستحق مازاد خواهد بود. برخی نیز بین صورت پیشنهاد مالک به دلال و صورت عکس آن تفصیل داده، در فرض نخست، دلال را مستحق مبلغ مازاد و در فرض دوم، او را مستحق اجرة المثل دانستهاند. 2
در فرض یاد شده، چنانچه دلال کالا را به قیمت تعیین شده از سوی مالک بفروشد، بنابر قول دوم) قول به جعاله (مستحق چیزی نخواهد بود. امّا بنابر دیگر اقوال، مستحق اجرة المثل است؛ و اگر کمتر از قیمت مشخص شده بفروشد، کسری را باید از مال خود جبران کند. 3
بنابر مشهور، وکالت و وساطت حَضَری) اهل محل (برای بادیه نشین، بلکه هر فرد غیر بومی که برای فروش کالای خود وارد شهر یا روستا میشود، جهت فروش کالای وی مکروه است. برخی آن را حرام دانستهاند. 4
اجرت دلالی: اجرت دلالی در قالب اجاره یا جعاله تعیین و به دلال پرداخت میگردد و در صورت عدم تعیین، دلال مستحق اجرة المثل خواهد بود.
اجرت دلالی - در صورتی که دلال عمل را مجانی انجام نداده باشد - بر عهده کسی است که این کار را به او واگذار کرده است. بنابر این، هرگاه فردی، فروش کالایی و فردی دیگر خرید کالایی دیگر را بر عهده دلالی بگذارد، باید هر دو جداگانه اجرت او را بدهند. 5
دستمزد دلالی با اقاله) ر اقاله (و فسخ معامله از بین نمیرود. 6
ضمان: دلال امین است. بنابر این، چنانچه مال در دست او تلف شود، در صورتی که در نگهداری آن کوتاهی نکرده باشد، ضامن نیست و در فرض
________________________________________
649
اختلاف بین او و صاحب مال در عدم کوتاهی کردن در نگهداری، قول دلال همراه با قسم مقدم میگردد، مگر آنکه صاحب مال بیّنه) ر بیّنه (اقامه کند. 7
1. منتهی المطلب) ق (1022 /2؛ تحریر الاحکام 2 268 /2. المقنعة/ 605؛ النهایة/ 390 - 389؛ تذکرة الفقهاء 241 - 240 /11؛ الدروس الشرعیة 220 /3؛ الحدائق الناضرة 210 - 208 /19؛ جواهر الکلام 327 - 323 /23؛ فقه الصادق 3 316 - 313 /18. الدروس الشرعیة 220 /3؛ فقه الصادق 4 316 /18. جواهر الکلام 93 /25. 7 357 /24. 6 92 - 88 /25. 5 461 /22.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 647
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «دلالی ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
وابسته
== منابع ==index.php?catid=49
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 647