حق دعوا

توضیح مفهومی

حق دعوا: حق اقامه دعوا علیه دیگری نزد حاکم شرع.

به حق ثابت برای مدّعی بر مدّعی علیه که بر اثر آن وی می‏تواند نزد حاکم شرع اقامه دعوا کند، حق دعوا گویند. از آن در بابهایی نظیر تجارت، دین، ایلاء و قضاء سخن گفته‏اند.

حق دعوا همچون حق خیار و حق شفعه با واسطه به مال تعلق می‏گیرد. 1 همچنین مصالحه جهت اسقاط آن فی‏الجمله مشروعیت دارد؛ 2 لیکن برخی در سقوط آن با اسقاط - مانند اینکه مدّعی بگوید حق خودم را اسقاط کردم - اشکال کرده‏اند. 3

مصالحه بر حق دعوا: مدّعی و مدّعی علیه - که بر اسقاط حق دعوا در ازای مالی مصالحه می‏کنند - یا هر دو عالم به واقع‏اند و منکر) مدّعی علیه (می‏داند مال مورد ادّعا به مدّعی تعلّق دارد، و یا هر دو جاهل به آنند و به استناد اصول و قواعد ظاهری همچون قاعده ید) ر قاعده ید (ادعا می‏کنند، و یا یکی عالم به واقع و دیگری جاهل به آن است. در صورت جهل هر دو به واقع و نیز

________________________________________

335

در صورتی که عالم به واقع، فرد مُحقّ باشد، مصالحه صحیح است، اما اگر هر دو عالم به واقع باشند یا عالم، فرد غیر مُحقّ باشد بنابر قول برخی، مصالحه باطل است. 4

سقوط حق دعوا با قسم: حق دعوا با سوگند خوردن منکر) مدّعی علیه (ساقط می‏شود، و نیز چنانچه منکر سوگند نخورد و آن را به مدّعی برگرداند، امّا وی از قسم خوردن خودداری کند حق دعوای او ساقط می‏شود. 5

حق دعوا و مرگ مدّعی: با مرگ مدّعی، حق دعوای او به وارثان وی انتقال می‏یابد. 6 البته این انتقال به تبع انتقال متعلّق آن) مال مورد ادّعا (به ورثه خواهد بود. 7

حق دعوا و نقل به دیگری: بنابر تصریح برخی، مصالحه بر نقل حق دعوا به غیر مدّعی علیه، در صورتی که موضوع نقل، تنها حق دعوا - بدون مال مورد ادعا) مدّعی به (- باشد، باطل است، و اگر مصالحه بر حق دعوا به تنهایی نباشد، محکوم به صحّت است و آن فرد می‏تواند بر مدّعی علیه اقامه دعوا کند. 8

برخی گفته‏اند: حق دعوا تنها با نقل متعلق آن) مدّعی به (قابل نقل به دیگری است و ظاهراً مراد کسانی که حق دعوا را قابل مصالحه دانسته‏اند همین است، نه مصالحه بر صرف حق دعوا؛ لیکن برخی دیگر گفته‏اند: حق دعوا از حقوق، و مصالحه بر هر حقّی جایز است. 9

ثمره اسقاط حق دعوا: ثمره اسقاط حق دعوا از راه مصالحه این است که مدّعی نمی‏تواند پس از مصالحه اقامه دعوا نماید و ادعای او لغو و غیر مسموع خواهد بود؛ لیکن در فرض ثبوت حق مدّعی با بیّنه) ر بیّنه (و یا اقرار منکر، در صورتی که مصالحه تنها بر حق دعوا باشد، بنابر تصریح برخی، صلح باطل و اقامه دعوا برای مدّعی جایز است. 10

) ر دعوا (

1. مشارق الاحکام/ 2 239. جواهر الکلام 3 317 /33. مشارق الاحکام/ 240 - 239؛ کتاب القضاء) گلپایگانی (4 121 /2. سؤال و جواب) یزدی (/ 5 218 - 217. الکافی فی الفقه/ 6 442. مبانی تکملة المنهاج 7 122 - 121 /2. حاشیه بر رساله ارث/ 8 25. جامع الشتات 211 /3؛ بلغة الفقیه 9 27 - 25 /1. جامع المقاصد 10 444 /5. رسائل و مسائل 326 /1؛ سؤال و جواب) یزدی (/ 218.

منابع

1. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 334

اصطلاح‌نامه

اعم

حقوق ( فقه )

منابع

• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 334