دولاب
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
دولاب: چرخ چاه.
دولاب چرخی است که جهت آبیاری کردن با آن از چاه آب میکشند. از آن به مناسبت در بابهای طهارت، زکات، مساقات، مزارعه، اجاره، شفعه و ارث سخن گفتهاند.
طهارت: دولاب و مانند آن از اشیایی که به زمین متّصلاند اگر با ادرار یا مایع نجس دیگر، نجس شوند، بنابر قول گروهی با آفتاب) ر خورشید (پاک میگردند. 1
زکات: زکات غلّات) گندم، جو، خرما و کشمش (در صورتی که با دولاب و مانند آن از ابزارهای دستی یا ماشینی آبیاری) ر آبیاری (گردد، یک بیستم است2) ر زکات (.
مساقات و مزارعه: اگر عقد مساقات) ر مساقات (یا مزارعه) ر مزارعه (از
________________________________________
669
جهت ابزار کار مطلق باشد، تهّیه مثل دولاب بر عهده مالک زمین و باغ است. برخی گفتهاند: ملاک در صورت اطلاق، عرف محل است؛ بنابر این، اگر عرف تهیه دولاب را بر عهده مالک بداند، وی باید آن را فراهم کند. 3
اجاره: از شرایط صحّت اجاره حیوان برای چرخاندن دولاب، دیدن دولاب یا توصیف آن و نیز معلوم بودن عمق چاه و تعیین مقدار منفعت) استفاده از حیوان (از حیث زمان، مانند یک روز یا پر کردن برکهای معیّن است. 4
شفعه: در تعلّق حقّ شفعه به مثل دولاب از منقولات، اختلاف است. عدم تعلق به مشهور نسبت داده شده است. بنابر این قول، چنانچه دولاب با زمین فروخته شود، بنابر نظر برخی، حقّ شفعه به آن تعلّق میگیرد5) ر شفعه (.
ارث: بنابر مشهور، زوجه از زمین ارث نمیبرد؛ لیکن از قیمت) و نه عین (مصالح و آلات به کار رفته در ساختمان، مانند آجر و آهن ارث میبرد. آیا دولاب، آسیاب و مانند آنها، از آلات بنا به شمار میروند تا زوجه از قیمت آنها ارث ببرد؟ دو احتمال مطرح است. برخی، بر آلت بنا بودن مثل دولاب تصریح کردهاند. 6
1. جواهر الکلام 47 - 46 /27. 3 236 /15. 2 262 /6 و 67؛ مستمسک العروة 122 - 121 /13 و 4 173. جواهر الکلام 5 285 /27. تلخیص المرام/ 177؛ جامع المقاصد 345 /6؛ جواهر الکلام 6 256 /37. جواهر الکلام 218 - 210 /39؛ تحریر الوسیلة 398 /2؛ منهاج الصالحین) خویی (373 /2.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 668
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «دولاب» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: