تهمت ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
تهمت: گمان بد بردن به کسی، کسی را به بدی متّهم کردن/ بهتان) ربهتان (.
تهمت از ریشه 'وهم' میباشد که 'واو' آن به 'تا' تبدیل شده و از آن به معنای نخست به مناسبت در بابهایی نظیر طهارت، صلات، جهاد، تجارت، اجاره، نکاح، قضاء و قصاص سخن رفته است.
حکم: بدون دلیل، گمان بد بردن به مؤمن و جاری ساختن آثار آن بر او حرام
________________________________________
673
و1 بلکه از گناهان کبیره به شمار آمده است. 2 وارد شدن در جا یا کاری که زمینه بدگمانی دیگران به شخص را فراهم میکند، کراهت دارد. 3
اسباب تهمت: هریک از امور زیر میتواند سبب تهمت گردد: بیمبالاتی در امر دین، دشمنی، دوستی، خویشاوندی و جز آنها از اعمال و افعالی که انسان را در معرض تهمت قرار میدهد.
احکام: متّهم نبودن شاهد از شرایط پذیرش شهادت او است و مراد از آن مطلق تهمت نیست، بلکه منظور تهمت خاص است و آن تهمتی است که منشأ آن جلب منفعت برای شاهد یا دفع ضرر از او باشد. دشمنی دنیوی - و نه دینی - نیز بنابر قول مشهور از اسباب تهمت به شمار رفته و موجب عدم پذیرش شهادت متّهم به این تهمت است4) ر شهادت (.
استفاده - اعم از خوردن، وضو گرفتن و مانند آن - از سؤر) ر سؤر (حائضِ متّهم به بیمبالاتی نسبت به نجاست، بلکه سؤر هر فردی که چنین است، کراهت دارد. 5 و نیز بنابر قول مشهور نماز خواندن در لباس کسی که نسبت به نجاست متّهم به بیمبالاتی است کراهت دارد. برخی حکم یادشده را نسبت به متّهم به ارتکاب سایر محرّمات همچون غصب تعمیم دادهاند. 6
نقض آتش بس به صرف تهمت جایز نیست. 7
برای مقوِّم) کسی که برای تعیین مقدار ارش) ر ارش (انتخاب میشود (صفاتی ذکر شده که متّهم نبودن وی در قیمتگذاری از آن جمله است. 8
ضامن کردن اجیر در غیر صورت تهمت مکروه است. در کلمات فقها برای این عبارت چند تفسیر ذکر شده از جمله:
1. دو شاهد نسبت به اجیری که متّهم به تقصیر نبوده، بر تقصیر او در کارش شهادت دهند. در این صورت ضامن کردن اجیر و گرفتن غرامت مال تلف شده از او کراهت دارد.
2. اجیری که نسبت به کار خود مطلقا - هرچند تقصیر نکرده باشد - ضامن است، مانند صنعتگر، در صورت عدم توجه اتّهام
________________________________________
674
تقصیر به وی، ضامن کردن و گرفتن غرامت از او کراهت دارد. 9
برای مرد مستحب است در صورت تصمیم بر ازدواج موقّت) ر ازدواج موقّت (بازنی که متّهم است) احتمال شوهردار بودنش داده میشود (از حال او تفحّص کند. 10
سزاوار است تحقیق و تفحّص از سلامت و پاکی شاهد، پنهانی انجام گیرد؛ چه اینکه روش پنهانی، زمینه این تهمت را که مُزَکّی) تزکیه کننده شاهد (از روی حیا یا وفاداری و وابستگی به شاهد یا امید به او و یا بیم از وی، او را تزکیه کرده است، منتفی میسازد. 11
مهمان کردن یکی از دو طرف دعوا بدون دیگری بر قاضی - از این جهت که در موضع تهمت قرار میگیرد - مکروه است. 12
در موارد عدم ارائه بیّنه) ر بیّنه (توسط مدّعی، منکر قسم میخورد و در صورت ردّ قسم بر مدّعی، مدّعی باید برای اثبات دعوای خود قسم بخورد مگر در مواردی خاص، از جمله موردی که منشأ طرح دعوا وجود تهمت باشد و مدّعی نسبت به امر مورد ادعای خود جازم نباشد. در این صورت منکر بین قسم خوردن و خودداری از آن مخیّر است؛ لیکن نمیتواند قسم را به مدّعی برگرداند. 13
ثبوت قسامه) ر قسامه (مبتنی بر وجود شبهه و تهمت در پرتو علائم و قرائن موجود است و با ارتفاع تهمت، موضوع قسامه منتفی است. 14
1. وسائل الشیعة 2 302 /12. جواهر الکلام 59 /41؛ رسائل الشیهد الثانی/ 3 293. وسائل الشیعة 4 36. جواهر الکلام 378 - 377 /1. 5 72 - 60 /41؛ العروة الوثقی 6 55 /1. جواهر الکلام 232 /42. 14 178 - 176. 13 130. 12 115 /40. 11 158 /30. 10 255 - 254 /27. 9 290 /23. 8 294 /21. 7 269 - 267 /8.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 672
اصطلاح‌نامه
اعم
اخص
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه تهمت ( فقه ) به زیرصفحه تهمت ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.