موضوع حکم
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
موضوع حکم : مکلّف مخاطَب تکلیف شرعی
موضوع حکم، مجموع چیزهایی است که فعلیت حکم مجعول بر آنها توقف دارد؛ برای مثال، فعلیت وجوب حج، بر وجود مکلف مستطیع متوقف است؛ بنابراین مکلف مستطیع، موضوع حکم وجوب حج است؛ به بیان دیگر، موضوع حکم، مکلفی است که شرایط عامه تکلیف و شرایط خاص آن حکم و تکلیف خاص را دارد و بعد از آن، حکم در حق او جعل شده و فعلیت یافته است؛ یعنی فرض شده که فعل خارجی را که طلب یا زجر مولا به آن تعلق گرفته است انجام می‌دهد و یا ترک می‌نماید؛ پس مکلفی که شرایط تکلیف، هم چون عقل، بلوغ و غیره را دارا است و طلب فعل یا ترک آن از او خواسته شده، موضوع تکلیف به شمار می‌آید.
در مثال بالا، به فعل حج که وجوب به آن تعلق گرفته، متعلق تکلیف، و به شخص عاقل و بالغ و مستطیع که انجام این کار از او خواسته شده، هر چند هنگام خطاب مولا حاضر نباشد (وجودش مفروض گرفته شده باشد) ' موضوع حکم ' گفته می‌شود.
در کتاب ' فوائد الاصول ' آمده است:
' لا اشکال فی ان کل حکم له متعلق و موضوع و المراد من المتعلق هو ما یطالب به العبد من الفعل او الترک کالحج و الصلوة و الصوم و غیر ذلک من الافعال، و المراد بالموضوع هو ما اخذ مفروض الوجود فی متعلق الحکم، کالعاقل البالغ المستطیع مثلاً و بعبارة اخری المراد من الموضوع هو المکلف الذی طولب بالفعل او الترک بما له من القیود و الشرائط من العقل و البلوغ و غیر ذلک ' [۱] .
نکته:
در قضایای شرعی، مثل: ' الخمر حرام '، موضوع حکم، خمر خارجی یا عنوان خمریت، و متعلق حکم، شرب خمر (فعل مکلف در خارج) ، و حکم آن، حرمت است. از این رو در بسیاری از موارد در اصول، موضوع حکم به این معنا به کار می‌رود؛ بنابراین، بهتر است میان موضوع تکلیف یا حکم، که مکلف است، و موضوع حکم در قضایای شرعی، فرق گذاشته شود.
پانوشت
منابع
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 194
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 121
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 329
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «موضوع حکم» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه موضوع حکم به زیرصفحه موضوع حکم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اجود التقریرات جلد 1 : صفحه 104، 105، 107، 108، 117، 462
- اجود التقریرات جلد 2 : صفحه 13، 73، 383، 424، 425
- اصطلاحات الاصول : صفحه 71، 175، 265
- اصول الفقه جلد 1 : صفحه 194
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 2 : صفحه 315، 323، 337
- الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی جلد 4 : صفحه 128، 220، 254، 255
- الفوائد الحائریة : صفحه 96، 105، 110، 124، 493
- المحصول فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 454
- المحکم فی اصول الفقه جلد 2 : صفحه 115، 246
- المحکم فی اصول الفقه جلد 5 : صفحه 275
- المعالم الجدیدة للاصول : صفحه 153، 154
- بحوث فی علم الاصول جلد 6 : صفحه 236، 293
- تهذیب الاصول جلد 1 : صفحه 329، 485
- دروس فی علم الاصول جلد 1 : صفحه 119، 121، 333
- فوائد الاصول جلد 1 : صفحه 145، 352، 354، 355، 356
- فوائد الاصول جلد 4 : صفحه 195، 458
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 280
- مصباح الاصول جلد 3 : صفحه 142، 229
- منتقی الاصول جلد 2 : صفحه 74
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 398
- منتقی الاصول جلد 6 : صفحه 65، 210، 370