حس تشنگی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تشنگی: حالت غریزی احساس نیاز به آب.
از آن به مناسبت در بابهای طهارت، صوم، اطعمه و اشربه و قضاء سخن رفته است.
حکم تکلیفی: به طور کلّی حفظ خود و هر نفس محترمی) ر احترام (از هلاکت - خواه هلاکت نفس یا فساد عضو یا یکی از قوای بدن همچون بینایی و شنوایی و نیز هر آسیب و زیان جدّی و قابل اعتنا - واجب است؛ از اینرو، هرگاه تشنگی سبب یکی از امور یادشده گردد، رفع آن در حدّ نیاز واجب خواهد بود) ر خوردن (.
آثار:
1. انتقال به بدل: هرگاه مکلّف به مقدار وضو یا غسل آب داشته باشد، لیکن اگر با آن طهارت بگیرد، بیم آن میرود که خود یا نفس محترمی دیگر دچار تشنگی غیر قابل تحمّل) حَرَج (گردد، وظیفهاش تیمّم) ر تیمّم (خواهد بود. 1
2. رفع حکم: کسی که به علّت بیماری، زیاد تشنه میشود، بهگونهای که روزه گرفتن برایش ممکن نیست و یا مشقّت دارد، روزه ماه رمضان بر او واجب نیست و باید در ازای هر روز، یک یا دو مُدّ) ر مُدّ (- به اختلاف اقوال در مسئله - طعام به فقیر بدهد2 و چنانچه بعدها بتواند روزه بگیرد، روزههای نگرفته را واجب است قضا کند. 3
البتّه برخی در وجوب پرداخت فدیه) یک یا دو مُدّ طعام (بین صورت ناتوانی از روزه و صورت تحمّل مشقّت، تفصیل داده و فدیه را تنها در فرض دوم واجب دانستهاند. چنانکه بعضی دیگر گفتهاند: در فرض یأس از بهبود، پرداخت فدیه واجب نیست و اگر اتفاقاً بهبود یافت قضای آن نیز واجب نخواهد بود. 4 برخی دیگر گفتهاند: در فرض امید به بهبودی، بعد از آن تنها قضا واجب است و در فرض
________________________________________
493
یأس از آن، تنها فدیه واجب خواهد بود. 5 در اینکه سقوط روزه از چنین فردی به نحو رخصت است - بدین معنا که با داشتن مشقّت اگر روزه بگیرد، صحیح است و قضای آن بر او واجب نیست - و یا به نحو عزیمت - که نتیجه آن بطلان روزه میباشد - اختلاف است. 6
اگر تشنگی - به غیر سبب بیماری - بر روزهدار غلبه کند؛ به حدّی که بیم هلاکت وی رود یا بترسد آسیبی جدّی به او برسد و یا برایش حرجی و غیر قابل تحمّل باشد، نوشیدن آب در حدّ ضرورت و رفع عطش، بر او جایز بلکه واجب است؛ لیکن روزهاش باطل میشود و در ماه رمضان، امساک در بقیّه روز واجب است. 7
اگر شخص برای رفع تشنگی جز مایع حرام همچون شراب، در اختیار نداشته باشد، با ترس از تلف شدن، به مقدار نیاز میتواند از آن بنوشد8) ر اضطرار (.
کراهت قضاوت: قضاوت کردن در حال تشنگی و مانند آن، که موجب اشتغال نفس بدان میگردد مکروه است. 9
1. جواهر الکلام 149 - 147. 4 147. 3 146 - 144 /17. 2 114 /5؛ العروة الوثقی) و حواشی (5 222 /2. الحدائق الناضرة 6 425 /13. جواهر الکلام 150 /17؛ فقه الصادق 7 396 - 395 /8. مستمسک العروة 8 325 - 324 /8. جواهرالکلام 444 /36؛ مسالکالافهام9 127 /12. جواهر الکلام 81 /40.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 492
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حس تشنگی» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: