اوراق بهادار ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
اوراق بهادار ( اوراق مالی ): اسناد مالی قابل نقل و انتقال در معاملات بانکی و بورس.
به اسناد مالی دارای نرخ با نام یا بی نام، اوراق بهادار گفته می‌شود که در معاملات بانکی و بازار بورس جریان دارد. این اوراق یا نمودار مشارکت در مؤسّسه یا شرکتی است (اوراق مشارکت) و یا در قرضه‌های دراز مدّت (اوراق قرضه) . این عنوان در مسائل مستحدثه فقه مورد بحث قرار گرفته است.
اوراق مشارکت: اوراق مشارکت با توجّه به نوع فعّالیّت و مدّت آن، در قالب عقود مضاربه (--' مضاربه) ، مزارعه (--' مزارعه) ، مساقات (--' مساقات) و شرکت (--' شرکت) منتشر می‌شود. از عقد مضاربه در فعّالیّت‌های بازرگانی، از قرار داد مزارعه در امور کشاورزی و از مساقات در باغداری و از شرکت در همه فعالیّت‌ها به ویژه کار‌های تولیدی استفاده می‌شود.
اوراق مشارکت به چند صورت منتشر می‌شود:
1. بانک‌ها به طور مستقل با استفاده از دارای‌های ذخیره شدن خود اقدام به سرمایه گذاری در طرح‌های مشخص کرده و در مرحله اجرا یا پس از بهره دهی، سهام آن را میان سپرده گذاران به جای اقدام به سپرده گذاری در بانک‌ها، اوراق سهام شرکت بانک‌ها را می‌خرند.
2. بانک‌ها به وکالت از سپرده گذاران با سپرده‌های ایشان اقدام به سرمایه گذاری نموده، اسناد مالکیّت آن را به صورت سهام میان سپرده گذاران توزیع می‌کنند. سهام توزیع شده در هر دو روش یاد شده، توسط بانک و نیز بازار بورس قابل خرید و فروش است.
3. بخش خصوصی همانند بانک‌ها به دو روش یاد شده اقدام به سرمایه گذاری در پروژه‌های صنعتی، کشاورزی و عمرانی می‌کند، سپس اوراق سهام آن را در بازار بورس یا از طریق بانک‌ها عرضه می‌نماید.
________________________________________
717
حکم: خرید و فروش اوراق مشارکت، در صورتی که مؤسّسه یا شرکت عرضه کننده آن معاملات ربوی (--' ربا) انجام نمی‌دهد، جایز است و همه حقوق و تصرفات مقرّر در شرع همچون، قرض (--' قرض) ، رهن (--' رهن) ، هبه (--' هبه) ، ارث (--' ارث) و مانند آن‌ها بر این اوراق مترتّب می‌گردد.
بانک‌ها می‌توانند با دریافت مبلغی بر حسب قرار داد، نسبت به فروش و عرضه اوراق مشارکت اقدام کنند، این قرار داد می‌تواند در قالب اجاره باشد؛ بدین معنا که مؤسّسه یا شرکت سهامی، بانک را در عرضه اوراق سهام در مقابل پرداخت کارمزد آن اجیر خود قرار دهد، و می‌تواند در قالب جعاله (--' جعاله) باشد؛ بدین صورت که شرکت سهامی، متعهّد می‌گردد اگر بانک این کار را برای او انجام دهد، فلان مبلغ را به آن بپردازد. 1
اوراق قرضه: اوراق قرضه عبارت است از اسناد متحد الشکل و مدّت دار وام که مبلغ آن در همه یکسان است و به آن بهره تعلّق می‌گیرد. این اوراق توسط شرکت‌های سهامی یا مؤسّسه‌های دولتی به منظور گسترش فعالیّت‌های بازرگانی، عمرانی یا دفاعی عرضه می‌گردد.
شرکت‌ها یا مؤسسات یاد شده با انتشار این اسناد بهادار، مبالغی (معادل مبالغ اسمی اوراق قرضه یا کمتر) از خریداران وام گرفته و در قبال آن، متعهّد می‌گردند مبلغ اسمی (اصل) آن را در سر رسید بلند مدّت و سود تضمین شده اش را در تاریخ‌های معیّن بپردازند. بدین ترتیب، دارندگان اوراق قرضه جزء بستانکاران شرکت یا مؤسّسه مربوط به شمار می‌روند و هر زمان بخواهند، می‌توانند اوراق خویش را به فروش برسانند. گاهی نیز بانک‌ها و مؤسّسه‌های اعتباری اقدام به خرید و فروش اوراق قرضه صادر شده از سوی دولت یا مؤسسات معتبر غیر دولتی می‌نمایند.
حکم معامله اوّلیه اوراق قرضه از مصادیق قرض است که گرفتن بهره بر آن، ربا و حرام است، مگر آن که صادر کننده آن‌ها، شرکت‌ها یا مؤسسات وابسته به کفّار باشد که به قول مشهور،
________________________________________
718
خریدن آن‌ها برای مسلمانان بنا بر جواز ربا گرفتن از کافر جایز است. 2
در صورت حرمت خرید و فروش اوراق قرضه، واسطه شدن بانک‌ها برای عرضه این اوراق و گرفتن کارمزد بر این کار، جایز نیست. 3
(--' اوراق تجاری)
1 - توضیح المسائل مراجع 2 711 - 712 و 746 و بحوث فی الفقه المعاصر 2 195 - 200.
2 - بحوث فی الفقه المعاصر 2 196 - 197.
3 - توضیح المسائل مراجع 2 747.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 716
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «اوراق بهادار ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- اوراق اسناد خزانه اسلامی، اوراق بهادار اجاره، اوراق بهادار استصناع، اوراق بهادار اسلامی، اوراق بهادار بیمه ای، اوراق بهادار جعاله، اوراق بهادار ربوی، اوراق بهادار رهنی، اوراق بهادار سلف، اوراق بهادار مزارعه، اوراق بهادار مساقات، اوراق بهادار مضاربه، اوراق بهادار وکالت، اوراق تجاری، اوراق قرضه، اوراق مشارکت، اوراق مشارکت رهنی
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اوراق بهادار ( فقه ) به زیرصفحه اوراق بهادار ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- جلد magazines.iict.ac.ir جزء uploads : صفحه 5_49_17_27.01.pdf
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 716