سالخورده
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
پیری
پیری: سالخوردگی، کهنسالی.
از آن به مناسبت در بابهای مختلف فقهی نظیر طهارت، صلات، زکات، صوم، حج، جهاد، تجارت، نکاح و حدود سخن رفته است.
قدرت بر انجام دادن تکلیف از شرایط تعلّق تکلیف به مکلّف میباشد؛ از اینرو درصورت ناتوانی از انجام دادن آن و یا داشتن مشقّت غیر قابل تحمّل) عُسْر و حَرَج (، تکلیف یا برداشته میشود و یا تخفیف مییابد.
در شرع مقدّس به پیری - از آن جهت که سبب زوال برخی تواناییها میگردد - به عنوان یکی از عوامل رفع یا تخفیف و یا تبدیل تکلیف نگریسته شده است که در ذیل به نمونههای از آثار آن اشاره میشود.
طهارت: کسی که به جهت پیری توان دسترسی به آب ندارد باید تیمّم کند. 1
صلات: حضور در نماز جمعه - در فرض وجوب آن - بر پیری که توان حضور در آن را ندارد واجب نیست؛ لیکن درصورت عدم عجز آیا پیر بودن به تنهایی سبب رفع تکلیف وجوبی میشود یا نه؟ اختلاف است. 2
صوم: روزه بر پیری که توان گرفتن آن را ندارد و یا روزه گرفتن برایش مشقّت غیرقابل تحمّل دارد، واجب نیست؛ لیکن در اینکه پرداخت یک مُدّ طعام) ر مُدّ (به عنوان فدیه) ر فدیه (بر وی در هر دو صورت واجب است یا تنها درصورت مشقّت، اختلاف است. 3 همچنین درصورت توان بر قضای روزه در وجوب قضای آن اختلاف است. 4 قول به وجوب قضا به مشهور نسبت داده شده است. 5 در اینکه سقوط روزه از پیر به نحو رخصت است) به این معنا که در فرض مشقّت داشتن روزه اگر تحمّل کند و روزه بگیرد صحیح است (و یا به نحو عزیمت که در نتیجه محکوم به بطلان باشد، اختلاف است. 6
حج: برکسی که حج بر او مستقر شده است، لیکن به جهت پیری و مانند آن نتوانسته خود آن را به جا آورد، بنابر مشهور واجب است نایب) ر نایب (بگیرد. 7
جهاد: جهاد بر پیر مرد ناتوان از انجام دادن آن، واجب نیست. 8 در سقوط و عدم سقوط جزیه) ر جزیه (از سالخوردگان، اختلاف است. عدم سقوط به مشهور نسبت داده شده است. 9 در جهاد با کفّار کشتن پیرمردانی که نه قدرت جنگیدن دارند و نه توان اندیشیدن - که در پرتو آن دشمن را تقویت کنند - جایز نیست. 10
نکاح: پوشاندن صورت - بنابر قول به وجوب آن - و موهای جلوی سر و نیز بخشی از دست تا آرنج از نامحرم، بر پیر زنی که بر اثر شدّت پیری، مردان رغبتی به ازدواج با او ندارند، واجب نیست. همچنین نگاه کردن به چنین زنی بدون قصد ریبه) ر ریبه (اشکال ندارد. 11 بر زن واجب نیست بعض بدن خود را که معمولاً از محارم نمیپوشاند از پیرمردانی که بر اثر شدّت پیری رغبتی به ازدواج ندارند بپوشاند12) ر اولی الاربه (.
سایر احکام
حضور کهنسالان - اعم از زن و مرد - بویژه هشتاد سالهها و نیز کودکان جهت جلب رحمت الهی و استجابت دعا در نماز استسقاء) ر نماز باران (مستحب است. 13
احترام به سالخوردگان از حقوقی است که در شرع مقدّس مورد تأکید قرار گرفته است. 14 از اینرو به خدمت گرفتن سالخوردگان15 و به بردگی گرفتن آنان کراهت دارد16 و آزاد کردن برده پیرمرد افضل است. 17 تشبّه کهنسالان به جوانان در رفتار مکروه است. 18
ازدواج با پیرزن مکروه است. 19 بر سالخورده محصن) ر احصان (- اعم از زن و مرد - که مرتکب زنا شده است، نخست حدّ تازیانه زده میشود، سپس سنگسار میگردد. 20
در زکات انعام ثلاثه) گاو، گوسفند و شتر (درصورتی که همه عدد نصاب) ر نصاب (جوان باشند، پرداخت حیوان پیر از زکات کفایت نمیکند. 21
در اینکه برای اسبان پیرِ حاضر در عرصه جهاد، سهمی از غنایم منظور میشود یا نه، اختلاف است. 22
1. توضیحالمسائل مراجع 372/1 م 2 664. جواهر الکلام 258 /11 و 4 148 - 144 /17. 3 265 - 264. العروة الوثقی) و حواشی (5 222 - 221 /2. مستند الشیعة 6 384 /10. جواهر الکلام 150 /17؛ فقه الصادق 7 396 - 395 /8. العروة الوثقی 8 460 /2. جواهر الکلام 238 - 237. 9 8 /21؛ منهاج الصالحین) خوئی (10 393 /1. جواهر الکلام 142 /12. 13 96 - 94. 12 85 /29. 11 75 /21؛ مستند الشیعة 14 361 /6. وسائل الشیعة 15 179 - 178 /15. جواهر الکلام 17 145 /24. 16 467 /22. الجامع للشرائع/ 18 403. کشفالغطاء 19 35 /3. الحدائق الناضرة 148 /23؛ العروة الوثقی 20 799 /2. جواهر الکلام 205 /21. 22 134 /15. 21 318 /41.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 2 : صفحه 297
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سالخورده» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
- امان مرد سالخورده، باغی اسیر، تعظیم سالخورده، تکمیل نماز جمعه با سالخورده، حد زنای محصن سالخورده، زنای سالخورده، زنای محصن سالخورده، سالخوردگی، طواف نسای سالخورده، عتق سالخورده، نگاه سالخورده به نامحرم، نماز جمعه سالخورده، نماز سالخورده با لباس جوان، وصیت بر سالخورده
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سالخورده به زیرصفحه سالخورده/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.