چشم
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
چشم
چشم: از اعضای بدن، دارای قوّه بینایی.
از آن در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج، اطعمه و اشربه، قصاص و دیات سخن رفته است.
طهارت: شستن داخل چشم در وضو واجب نیست. 1 باز بودن چشم هنگام شستن صورت در وضو مستحب است. 2
بستن چشمهای میّت پس از مرگ، مستحب3 و قرار دادن کافور در چشم او4 مکروه است.
صلات: کسی که خوابیده نماز میخواند و نیز کسی که از به جا آوردن رکوع و سجود ناتوان است بنابر مشهور باید با سر اشاره کند و با عدم امکان اشاره با سر، با بستن و باز کردن چشم، رکوع و سجود را به جا میآورد؛ بدین صورت که به قصد رکوع یا سجود، چشمهای خود را میبندد و به قصد بلند شدن از آن، آنها را باز میکند. 5 گروهی گفتهاند: هنگام سجده، فشار بیشتری بر پلکهای خود بیاورد. 6 بنابر تصریح برخی، در صورت عدم امکان اشاره با هر دو چشم با یکی اشاره میکند. 7
بستن چشم در حال نماز کراهت دارد. 8 البتّه برخی، بستن چشم در حال رکوع را افضل دانسته و برخی دیگر، قائل به تخییر بین بستن و باز گذاشتن شدهاند؛ لیکن نظر مشهور استحباب نگاه کردن به میان دو پا هنگام رکوع است. 9 التفات به راست و چپ با چشم در نماز مکروه است. 10
صوم: دارو ریختن در چشم و نیز سرمه کشیدن آن در صورتی که مزه یا بوی آن به حلق برسد در حال روزه مکروه است11) ر سرمه (.
حج: قربانی در حج باید تامّ باشد و قربانی ناقص، مانند حیوان یک چشم کفایت نمیکند. 12
اطعمه و اشربه: بنابر قول منسوب به مشهور، خوردن حدقه) سیاهی (چشم حیوان حلال گوشت حرام است. برخی، آن را مکروه میدانند. 13
قصاص: اگر کسی به عمد، چشم دیگری را از بین ببرد، مجنیّ علیه حقّ قصاص دارد و میتواند چشم جانی را از بین ببرد، هرچند جانی بیش از یک چشم نداشته باشد و با قصاص آن کور گردد. 14
اگر فردی که هر دو چشمش سالم است، چشم سالم شخصی را - که یک چشمش به آفتی از جانب خدا یا مادرزاد کور است - از بین ببرد، مجنی علیه میتواند یک چشم جانی را از بین ببرد؛ لیکن در اینکه استحقاق نصف دیه را نیز دارد یا نه، اختلاف است. بر قول اوّل ادعای اجماع شده است. امّا اگر نابیناییِ یک چشم او بر اثر جنایت جانی دیگری باشد، وی جز قصاص یک چشم جانی حقّ دیگری ندارد. 15
اگر کسی چشم نابینای دیگری را از بین ببرد، چشم سالم وی در مقابل آن قصاص نمیشود، لیکن دیه آن را باید بپردازد. 16 اگر جانی چشم کسی را با دستش در آورد، مجنیّ علیه حقّ مقابله به مثل دارد. 17
دیات: دیه دو چشم، دیه کامل و دیه یک چشم نصف آن است. 18 اگر کسی، چشم سالم دیگری را - که چشم دیگرش مادرزاد یا به آفتی، همچون صاعقه نابینا است - از بین ببرد، دیه کامل بر عهدهاش میآید؛ لیکن اگر منشأ نابینایی چشم دیگر مجنیّ علیه، جنایت فردی دیگر یا - بنابر تصریح برخی - قصاص باشد، بنابر قول مشهور تنها نصف دیه بر عهده جانی میآید. برخی در این صورت نیز قائل به ثبوت دیه کامل شدهاند. 19
دیه از بین بردن چشم نابینا بنابر مشهور یک سوم دیه چشم سالم است. 20 دیه از بین بردن چشم حیوان متعلّق به دیگری به قول برخی قدما، یک چهارم21 و به قول برخی دیگر نصف قیمت آن در یک چشم و تمام قیمت آن در هر دو چشم است؛ 22 لیکن نظر مشهور، ثبوت ارش) ر ارش (است. 23
) ر نگاه () ر بینایی (
1. العروة الوثقی 3 352. 2 355 /1. جواهر الکلام 5 247. 4 23 /4. الحدائق الناضرة 80 - 79 /8؛ ریاض المسائل 6 376 /3. العروة الوثقی 482 - 481 /2؛ مستمسک العروة 7 124 /6. کتاب الصلاة) شیخ انصاری (8 252 - 251 /1.
جواهر الکلام 9 92 /11. بحار الانوار 10 191 - 190 /84. العروة الوثقی 12 588. 11 36 /3. جواهرالکلام 349 - 348 /36. 13 139 /19؛ مختلف الشیعة 14 315 - 313 /8. جواهر الکلام 369 - 368. 15 367 /42؛ مبانی تکملة المنهاج 16 163 /2. جواهر الکلام 19 181 /43. 18 361. 17 371 /42. مبانی تکملة المنهاج 20 275 /2. جواهر الکلام 21 186 - 185 /43. النهایة/ 22 781. الخلاف 23 397 /3. جواهر الکلام 114 - 113 /37 و 391 /43.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 178
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «چشم» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه چشم به زیرصفحه چشم/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.