سبیل الله ( فقه )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سبیل اللَّه
سبیل اللَّه هر کار خیر و نیک دارایمصلحت برای اسلام یا مسلمانان.
382
سبیل در لغت به معنای راه و سبیل اللَّه به معنای راه خداوند متعال است. مراد از آن راه منتهی به پاداش و رضای حق تعالی است. بنابر این، سبیل اللَّه عبارت است از هر عمل نیکی که موجب تقرب به خداوند است، به شرط آنکه علاوه بر برخورداری از ثواب و تقرب به خداوند، مصلحتی بر آن مترتب باشد؛ خواه آن مصلحت در ارتباط با مسلمانان باشد، مانند ساختن پل، بیمارستان، مدرسه و مسجد و یا در ارتباط با اسلام و مجد و عظمت آن، همچون جهاد و یا تعظیم شعائر الهی، از قبیل تشکیل مجالس وعظ و بیان فضائل و مصائب اهل بیت علیهم السلام و فرستادن افراد به حج. 1 در اینکه آیا لازم است مصلحت مترتب بر عمل نیک، مصلحت نوعی باشد، مانند مثالهای یاد شده یا ترتب مصلحت شخصی نیز کفایت میکند، مانند اصلاح بین زوج و زوجه یا پدر و فرزند، اختلاف است. 2 برخی قدما سبیل اللَّه را به جهاد مشروع و مجاهدان اختصاص دادهاند. 3 این عنوان در باب زکات و به مناسبت در باب وقف و وصیت آمده است.
زکات: از مصارف هشت گانه زکات، سبیل اللَّه است. مراد از سبیل اللَّه به قول مشهور، معنای عام آن- که در بالا گذشت- میباشد؛ 4 لیکن برخی قدما آن را به جهاد اختصاص دادهاند که بدان اشاره شد.
در مستحقان زکات ایمان معتبر است و دادن زکات به غیر مؤمن (غیر شیعه دوازده امامی) جایز نیست؛ لیکن در سهم سبیل اللَّه دادن آن به غیر مؤمن به جهت دفع شرّ وی از مؤمنان جایز است. 5 چنان که در مستحق سهم سبیل اللَّه از رزمندگان و مجاهدان، فقر و نیاز شرط نیست؛ از این رو، پرداخت زکات از سهم یاد شده به آنان جایز است؛ هرچند بی نیاز باشند؛ 6 لیکن بنابر قول به تعمیم سبیل اللَّه به غیر مجاهدان، آیا در سایر مستحقان زکات از سهم سبیل اللَّه، نیاز شرط است یا نه، مسئله اختلافی است. 7 برخی گفتهاند: به کسی که فقیر شرعی نیست (بالفعل یا بالقوه به اندازه هزینه یک سال زندگی مال دارد) ، لیکن بدون دریافت زکات، توانایی رفتن به حج یا زیارت و مانند آن را ندارد،
383
برای انجام دادن امور یاد شده میتوان از سهم سبیل اللَّه پرداخت کرد؛ بلکه حتی در صورت توانایی بر انجام دادن آنها بدون زکات، لیکن عدم اقدام بر آنها جز با پرداخت زکات، دادن زکات از سهم سبیل اللَّه به او جایز است. 8
البته در صورت صرف زکات از سهم سبیل اللَّه در مصالح عمومی، همچون ساختن پل، مسجد و مدرسه، شکی در جواز استفاده افراد بی نیاز نیست. محل اختلاف جایی است که این سهم به فردی داده شود که در راه خیر و ثواب همچون حج و زیارت هزینه میکند. 9
بنابر قول اختصاص سهم سبیل اللَّه به جهاد، در صورت عدم جهاد؛ باید این سهم تا زمان پیدا شدن مورد مصرف آن حفظ شود؛ اما بنابر قول به تعمیم (قول مشهور) از آن در سایر مصارف استفاده میشود. 10
وقف: اگر کسی مالی را وقف سبیل اللَّه کند، به قول مشهور، بلکه به اجماع ادعا شده، فواید و درآمد آن در همه راههای خیر و نیک صرف میشود، 11 هرچند برخی قدما مصرف آن را به مجاهدان اختصاص دادهاند. 12
وصیت: چنانچه کسی مالی را برای سبیل اللَّه وصیت کند، به قول مشهور، بلکه به اجماع ادعا شده، در مصالح عمومی مسلمانان صرف میشود. 13 برخی قدما گفتهاند: در صورت عدم تعیین مورد مصرف، در راه کمک به مجاهدان هزینه میشود و با نبود مجاهدان در دیگر راههای خیر، همچون کمک به نیازمندان، در راه ماندگان و دستگیری از سادات، هزینه میگردد؛ بلکه بخش اعظم چنین مالی صرف کمک به سادات فقیر و در راه ماندگان از ایشان میشود و آنچه باقی ماند در دیگر راههای خیر خرج میشود. 14
1. المهذب 1/ 169؛ مسالک الأفهام 1/ 419؛ جواهر الکلام 15/ 368؛ موسوعة الخوئی 24/ 111- 114؛ مدارک العروة 22/ 440
2. العروة الوثقی 4/ 120- 121؛ موسوعة الخوئی 24/ 114؛ مهذب الأحکام 11/ 212
3. المقنعة/ 241؛ المراسم العلویة/ 132
4. جامع المقاصد 9/ 89؛ جواهر الکلام 15/ 368
5. جواهر الکلام 15/ 370؛ العروة الوثقی 4/ 124؛ موسوعة الخوئی 24/ 134- 135
6. جواهر الکلام 15/ 371
7. مسالک الأفهام 1/ 420؛ مدارک الأحکام 5/ 231- 232؛ >
384
> الحدائق الناضرة 12/ 201- 202؛ جواهر الکلام 15/ 370- 371
8. العروة الوثقی 4/ 121
9. موسوعة الخوئی 24/ 114- 116
10. جواهر الکلام 15/ 371- 372
11. 28/ 103
12. الوسیلة/ 371
13. کتاب السرائر 3/ 187- 188؛ الحدائق الناضرة 22/ 475
14. المقنعة/ 674.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 4 : صفحه 381
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «سبیل الله ( فقه )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سبیل الله ( فقه ) به زیرصفحه سبیل الله ( فقه )/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==index.php?catid=50
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 2 : صفحه 49
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 23 : صفحه 322
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 24 : صفحه 166
- تحریرالوسیله جلد 1 : صفحه 338
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 3 : صفحه 33
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 15 : صفحه 368
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 29 : صفحه 7، 18، 219، 232
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 34 : صفحه 20
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 5 : صفحه 148، 406
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 4 : صفحه 381
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 4 : صفحه 164
- مهذب الاحکام جلد 11 : صفحه 211