چوپان
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
چوپان
چوپان: شبان، گله بان.
از آن به مناسبت در بابهای صلات، حج، اجاره، ضمان و حدود سخن گفتهاند.
صلات: چوپانی که برای چرانیدن گوسفندان مکانی معیّن ندارد و پیوسته در سفر است، نمازش تمام و روزهاش صحیح است. 1
حج: از مناسک حج، بیتوته در منی، شبهای یازدهم و دوازدهم و برای برخی، سیزدهم ذیحجّه است. بعضی، از جمله چوپانی که چارپایانش در شب نیاز به چریدن دارند از این حکم استثنا شدهاند. برخی گفتهاند: جواز ترک بیتوته برای چوپان مشروط به نبودن وی در منی هنگام مغرب است، وگرنه، بر وی نیز بیتوته واجب خواهد بود؛ لیکن در مقابل، گروهی دیگر ملاک جواز ترک بیتوته را نیازمندی چارپایان به چریدن در شب دانستهاند. بنابر این، در صورت نیاز، ترک بیتوته مطلقا جایز است. 2
نیز از مناسک حج، رمی جمرات) ر رمی جمره (است که باید در روز انجام گیرد و رمی در شب کفایت نمیکند، مگر برای صاحبان عذر که چوپان از آن جمله شمرده شده است. 3
احرام بستن برای ورود به مکّه واجب است؛ لیکن کسانی مانند چوپان که به اقتضای کارشان دائم در ترددند، از این حکم مستثنا هستند. 4
اجاره: چوپانی که برای چرانیدن تعدادی مشخص از گوسفندان - مثلاً صد گوسفند موجود - اجیر شده، موجر نمیتواند گوسفندانی دیگر یا بیشتر از تعداد موجود را برای چرانیدن به چوپان تحمیل کند و در صورت تلف شدن همه یا بعض گوسفندان، عقد در صورت نخست، کلّاً و در صورت دوم نسبت به همان بعض باطل میشود و مالک نمیتواند گوسفندانی دیگر را جایگزین آنها کند؛ چنان که بر چوپان چرانیدن بچههای آن گوسفندان که بعدها به دنیا میآیند نیز واجب نخواهد بود؛ لیکن اگر عقد اجاره مطلق باشد، تعداد نیز مشخّص نباشد، چرانیدن آن تعداد از گوسفندان که بر حسب متعارف یک چوپان میچراند، بر اجیر واجب است؛
چنان که چرانیدن بچه گوسفندان نیز - هرچند بعد متولد شوند - بر چوپان واجب خواهد بود و در صورت تلف شدن همه یا بعض آنها، موجر میتواند گوسفندانی دیگر جایگزین آنها کند. 5
ضمان: چوپان، امین بهشمار میرود. بنابر این، ضامن گوسفندان تلف شده نیست، مگر آنکه کوتاهی کرده باشد، مانند آنکه گوسفندان را در غیر مرتع تعیین شده بچراند یا بیش از حدّ متعارف آنها را بزند. 6 اگر گوسفندان به زراعت کسی خسارت وارد کنند چوپان ضامن است نه مالک. 7
حدود: از شرایط ثبوت حدّ سرقت) قطع انگشتان (آن است که مالِ به سرقت رفته در حرز) ر حرز (باشد. در اینکه اِشراف چوپان بر گلّه و نگاه کردن به آن حرز محسوب میشود یا نه، اختلاف است. 8
1. جواهر الکلام 268 /14؛ العروة الوثقی 453 /3 و 2 459. الحدائق الناضرة 303 /17؛ جواهر الکلام 13 - 12 /20؛ تحریرالوسیلة 3 454 /1. الحدائق الناضرة 308 - 307 /17؛ جواهر الکلام 4 20 /20. کشف اللثام 304 /5؛ جواهر الکلام 5 449 - 448 /18. المبسوط 251 - 250 /3؛ جواهر الفقه/ 6 136 - 135. المبسوط 7 244 /3. تحریر الوسیلة 8 193 - 192 /2. جواهر الکلام 514 - 513 /4.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 185
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «چوپان» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید: