اسباب ارث
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
اسباب: اسباب و موجبات ارث دو چیز ا ست:
1. نسب: نسب (--» نسب) عبارت است از ارتباط و اتّصال فردی به دیگری به ولادت شرعی. 1 وارثان نسبی میّت به ترتیب اولویّت و تقدّم هر طبقه عبارتند از:
طبقه اول: پدر، مادر، فرزند و نوه در صورت نبودن فرزند. به قول مشهور، نوه با وجود پدر و مادر میّت ارث می‌برد. 2
طبقه دوم: پدر بزرگ و مادر بزرگ پدری و مادری هر چه بالا روند، برادر و خواهر پدری یا مادری و یا پدری و مادری و فرزندان آنان. در این طبقه، وارث نزدیک، مانع ارث بردن وارث دور می‌شود. برای مثال، با وجود جدّ و جدّه، پدر ایشان و با وجود برادر و خواهر، فرزندان آنان ارث نمی‌برند؛ هر چند فرزندان آنان با وجود جدّ و جدّه ارث می‌برند.
طبقه سوم: عمو، عمّه، دایی و خاله و فرزندان آنان در صورت نبودن ایشان،
جز یک صورت که پسر عموی پدر و مادری با عموی پدری با هم باشند. در این فرض، عمو زاده بر عمو مقدّم است.
از جمله وارثان این طبقه - در صورت نبودن عمو، عمّه، دایی و خاله میّت و فرزندانشان - عمو، عمّه، دایی و خاله پدر میّت است. 3
از طبقه سوم به تبع قرآن کریم 4 به « اولوا الارحام » تعبیر شده است. در قرآن بر مقدار ارث این طبقه تصریح نشده است، بر خلاف طبقه‌های اول و دوم که « فرض بَر » هستند؛ بدین معنا که در قرآن کریم بر مقدار ارث آنان تصریح شده است.
2. سبب: سبب (--» سبب) بر دو گونه است:
الف - زوجیت: زوجیّت دائم (--» ازدواج) موجب ارث بردن هر یک از زن و شوهر از دیگری می‌شود. زن و شوهر با وجود همه وارثان نسبی و سببی ارث می‌برند. از این رو، جزء طبقات به شمار نمی‌روند.
به قول مشهور، اگر در ضمن عقد موقّت (--» ازدواج موقّت) ، شرط ارث بری از یکدیگر نشود، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند. 5 ارث بری، در صورت شرط ضمن عقد موقّت، مورد اختلاف است. اشهر، ثبوت آن است. 6
ب - ولاء: ولاء به معنای پیوند و علقه میان دو نفر یا بیشتر از غیر طریق زوجیّت و نسب، بر سه قسم است: ولاء عتق، ولاء ضمان جریره و ولاء امامت (--» ولاء) .
در قسم اول، مولا - که آزاد کننده برده خویش است - با شرایطی از جمله نبودن وارث نسبی برای برده، از او ارث می‌برد. 7 در قسم دوم، ضامن جریره در صورت نبودن وارث نسبی و نداشتن مولا (آزاد کننده برده) ، ارث می‌برد. 8 در قسم سوم، امام علیه السّلام در صورت نبودن هیچ یک از وارث نسبی، شوهر میّت، مولا و ضامن جریره، وارث میّت خواهد بود. 9
در این که امام علیه السّلام با زن میّت در ارث بردن شریک است یا آن که وجود همسر میّت مانع از ارث او می‌شود، اختلاف است. نظر مشهور، شراکت است.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 348
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «اسباب ارث» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه اسباب ارث به زیرصفحه اسباب ارث/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید. == منابع ==magshow.php?kind=182
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 8 : صفحه 15
- القواعد و الفوائد جلد 2 : صفحه 288
- المغنی و الشرح الکبیرعلی متن المقنع جلد 7 : صفحه 4
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 11 : صفحه 211
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 3 : صفحه 22
- تحریرالوسیله جلد 2 : صفحه 363
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 39 : صفحه 7
- دوره مقدماتی حقوق مدنی : صفحه 86
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 34-2 : صفحه 83
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 1 : صفحه 348
- مجمع الفائدة و البرهان جلد 11 : صفحه 346
- مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام جلد 13 : صفحه 11
- معجم المغنی فی الفقه الحنبلی جلد 1 : صفحه 29
- مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة جلد 17 : صفحه (9-11)
- مهذب الاحکام جلد 30 : صفحه 7