حرز ( مکان مطمئن )
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
حرز
حِرز: جای مطمئن/ نوشتهای در بردارنده اذکاری خاص برای دفع آفات و بلاها) ر تعویذ (.
حرز به مفهوم نخست، به معنای محلّ امن و مطمئن جهت حفظ مال از دستبرد دیگران است؛ از این رو، هنگامی که چیزی را در جای مطمئنی میگذارند و بدین وسیله آن را از دستبرد دیگران محفوظ میدارند، میگویند آن را احراز کردهاند. 1
حرزِ هر مالی در عرف متناسب با آن مال است، به عنوان مثال، حرز طلا و جواهر، پول و اشیای قیمتی، صندوق محکم قفل دار؛ حرز لوازم خانه و اجناس درون مغازه، اتاق، کمد و مغازه و حرز چهار پایان محلّ نگهداری آنها، مانند طویله و اسطبل است. 2 بنابر این، جاهایی که آمد و شد در آنها همگانی است، مانند حمامها، کاروانسراها، قهوه خانهها، مهمانسراها و مساجد، حرز محسوب نمیگردند. 3 از این عنوان در باب حدود سخن گفتهاند.
سرقت از حرز: از شرایط ثبوت حدّ سرقت) ر سرقت (دزدیدن مال از حرز است. بنابر این، دزدیدن از غیر حرز، همچون معابر عمومی موجب ثبوت حدّ نمیگردد. 4 برخی، مراقب بودن صاحب مال نسبت به مال خود را در اماکن عمومی، حرز آن مال دانستهاند. 5 در
مقابل، برخی گفتهاند: مراقبت، حراست از مال است نه حرز آن؛ زیرا حرز چیزی است که فی نفسه برای نگهداری اموال درست شده باشد، مانند صندوق و کمد. 6
برخی گفتهاند: دزدیدن درِ حرز، مانند درِ خانه یا چیزی از خود ساختمان، همچون قفل و نیز از منزلی که درهای آن باز است، لیکن انسانی بیدار در آن است، سرقت از حرز به شمار میرود؛ لیکن در مورد اخیر، در صورتی که انسان موجود در خانه خوابیده باشد، سرقت از حرز نخواهد بود. 7
دیگر احکام: در اینکه دزدیدن پرده کعبه، سرقت از حرز به شمار میرود یا نه، اختلاف است. 8
بنابر قول مشهور، دزدیدن چیزی از جیب و آستین لباس رویین، سرقت از حرز محسوب نمیشود؛ برخلاف جیب و آستین لباس زیرین و نیز بنابر تصریح برخی، جیب درونی لباس رویین. 9 بعضی، جیب بیرونی زیپ دار و مانند آن را نیز حرز دانستهاند. 10
دفن کردن مال در زیر زمین حرز آن محسوب میشود؛ لیکن برخی، آن را به دفن کردن در آبادی مقیّد کرده و دفن در بیابان را حرز ندانستهاند. 11
سرقت میوه از درخت بنابر مشهور، سرقت از حرز به شمار نمیرود، مگر آنکه درخت در داخل حرز همچون باغ دربسته باشد، که در این صورت، برخی آن را سرقت از حرز شمردهاند. بعضی نیز سرقت میوه از درخت را مطلقا موجب ثبوت حدّ سرقت ندانستهاند. 12
قبر برای کفن حرز محسوب میشود. 13
1. لسان العرب/ واژه 'حرز' × 2. جواهر الکلام 503 - 499 /41؛ الروضة البهیة 3 245 - 243 /9. النهایة/ 4 714. جواهر الکلام 5 500 - 499 /41. المبسوط 6 23 /8. کتاب السرائر 483 /3؛ جواهرالکلام 503- 501 /41 و 7 514- 513. جواهرالکلام 515 - 514 /41؛ مجمع الفائدة 8 246 /13. جواهر الکلام 10 506 - 504. 9 504 /41. تحریر الوسیلة 11 486 /2. جواهر الکلام 449 /41 و 507 - 506. 12 504؛ تحریر الوسیلة 13 485 /2. مهذّب الاحکام 87 /28.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 282
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «حرز ( مکان مطمئن )» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
- به لحاظ نوع حرز:
- حرز بغیره، حرز بنفسه، حرز به نظارت
- به لحاظ نوع محرز:
- حرز آلات مس، حرز أثاث، حرز اثمان، حرز بقول، حرز ثمره، حرز جواهر، حرز حیوان، حرز سبزیجات، حرز غذا، حرز لباس، حرز ودیعه
وابسته
- اتحاد حرز، احراز ( حرز )، اخراج مغصوب از حرز، اخراج نصاب از حرز، سرقت ( فقه )، سرقت از حرز ( فقه )، سرقت حرز، هتک حرز ( فقه )
منابع
- الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة جلد 9 : صفحه 243، 244
- المغنی و الشرح الکبیرعلی متن المقنع جلد 10 : صفحه 247
- الموسوعة الفقهیة (الکویتیة) جلد 17 : صفحه 172
- ترمینولوژی حقوق : صفحه 213
- جامع المقاصد فی شرح القواعد جلد 6 : صفحه 32
- جواهرالکلام فی شرح الشرایع الاسلام جلد 41 : صفحه 503
- ذبائح اهل الکتاب جلد 28 : صفحه 68، 69
- سلسلة الینابیع الفقهیة جلد 23 : صفحه 126
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع) جلد 3 : صفحه 282
- فرهنگ معارف اسلامی جلد 2 : صفحه 241، 250
- فقه الحدود و التعزیرات : صفحه 682، 706
- فقه السنة جلد 2 : صفحه 447-450
- کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة جلد 5 : صفحه 155، 169، 170
- کشف الرموز فی شرح المختصر النافع جلد 2 : صفحه 577
- مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة جلد 9 : صفحه 213، 218
- مهذب الاحکام جلد 28 : صفحه 68، 69