حجیت اجماع مرکب
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
حجیت اجماع مرکب : صحّت استناد و اجتجاج به اجماع مرکب
حجیت اجماع مرکب، به معنای صحت تمسک و احتجاج شارع به آن نسبت به مکلف ـ و عکس آن ـ است که لازمه آن منجّزیت ـ در صورت اصابت به واقع ـ و معذّریت ـ در صورت عدم اصابت به واقع _ است.
حجیت اجماع مرکب که در مباحث فقهی کاربرد فراوان داشته و در عمل نیز مورد استفاده و استناد قرار می‌گیرد، محل بحث و تردید است.
اجماع مرکب دو گونه است:
1. هر یک از هواداران دو دیدگاه، (مانند کسانی که در زمان غیبت امام زمان (ع) به وجوب نماز جمعه و یا استحباب آن، معتقدند) فارغ از نظر خود مبنی بر وجوب یا استحباب نماز جمعه، دیدگاه سوم را نفی می‌کنند، مثلاً هر دو گروه بر عدم حرمت نماز جمعه اتفاق دارند، که این نوع از اجماع مرکب به اجماع بسیط برمی گردد و حجت است.
2. صاحبان هر یک از دو دیدگاه، به اعتبار رأی و نظر خود، دیدگاه سوم را باطل می‌دانند؛ برای مثال، هواداران وجوب می‌گویند: بر فرض وجوب نماز جمعه در زمان غیبت، عدم حرمت آن قطعی است (که لازمه این نظر بطلان نظریه حرمت نماز جمعه در زمان غیبت است) و هواداران استحباب نیز همین را می‌گویند؛ این قسم در حقیقت مصداق اجماع مرکب است. در این باره نیز دیدگاه‌ها طبق مبانی علما مختلف است:
بنا بر طریق اجماع لطفی که مرحوم ' شیخ طوسی ' آن را پذیرفته است، اجماع مرکب حجت نیست، زیرا از این اجماع نمی‌توان رأی معصوم (ع) را کشف کرد، چون اتفاق فقها در مورد اجماع مرکب امر باطلی نیست تا بر امام معصوم (ع) واجب باشد برای رهایی امت از باطل، القای خلاف نماید. البته برخی اعتقاد دارند بر همین مبنا نیز اجماع مرکب حجت است.
بنا بر مسلک اجماع حدسی که شیوه مرحوم ' شیخ انصاری ' است، اجماع مرکب حجیت ندارد، زیرا از این اجماع، حدسی قطعی و قریب به حس به رأی امام (ع) به دست نمی‌آید. ' شهید صدر ' بر طبق مسلک تراکم ظنون (یقین حاصل از حساب احتمالات) ، اجماع مرکب را حجت نمی‌داند.
در مسئله، مبانی دیگری نیز وجود دارد.
منابع
- منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی) : صفحه 217
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 228
- دروس فی علم الاصول جلد 2 : صفحه 150
- بحوث فی علم الاصول جلد 4 : صفحه 317
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه حجیت اجماع مرکب به زیرصفحه حجیت اجماع مرکب/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.