علائم اخماس قرآن
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
علائم اخماس قرآن : نشانه‌های دالّ بر پایان هر پنج آیه و آغاز پنج آیه دیگر
علاوه بر دسته‌بندی آیات قرآن در قالب سوره، جزء و حزب، آیات را به دلیل برخی از کاربردهای خاص، در دسته‌های پنج و ده‌تایی نیز تنظیم می‌کنند. نقطه شروع دسته‌های پنج‌تایی و ده تایی، ابتدای هر سوره است.
از سده‌های نخست اسلام برای نشان دادن هر پنج آیه و در پایان آن، کلمه «خمس» یا حرف «خ» قرار می‌دادند. گاهی نیز از حرف «هـ»که به حساب جُمَل (حساب حروف ابجد) نشانه عدد «5» است استفاده می‌کنند.
از آن‌جا که درباره بعضی از آیات میان قاریان اختلاف است، در موارد اختلاف، کلمه «خَمْس» معمولاً برای نشان دادن پنج آیه به اعتقاد قاریان کوفه است. ولی برای نشان‌دادن توافق یا اختلاف قاریان در تعیین پنج آیه، از رموز دیگری نیز به شرح ذیل استفاده شده است:
خَک: نشان پنج آیه نزد قاریان کوفه؛ خَب: نشان پنج آیه نزد قاریان بصره؛ خَکب: نشان پنج آیه به اتفاق قاریان کوفه و بصره («خ» حرف اول خَمس، «ک» حرف اول کوفی و «ب» حرف اول بصری) .
نیز ر.ک:شماره آیات، رموز شماره آیات.
منابع
- تاریخ قرآن : صفحه 543
- حصن الامان فی تجوید القرآن : صفحه 137
- مباحث فی علوم القرآن : صفحه 97
- پژوهشی در تاریخ قرآن کریم : صفحه 483
- سر البیان فی علوم القرآن : صفحه (258-259)