طبقه مفسران صحابه
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
طبقه مفسران صحابه : اسامی مفسّران از اصحاب پیامبر (ص) از دیدگاه شیعه و اهل‌سنت
از نظر شیعه، نخستین گروه مفسران تعدادی از اصحاب پیامبر اکرم (ص) هستند که به ثبت یا نقل روایات تفسیری همت گماشته‌اند و معروف‌ترین آنان عبارتند از:
1. اُبیّ بن کعب (متوفای 19 - 32 ق) : وی ملقب به سیّد القرّاء و نخستین کاتب وحی است و پیش از اسلام، از احبار یهود بود؛ لذا از اسرار کتاب‌های کهن مطلع بود. وی در ماجرای سقیفه از امام علی (ع) حمایت کرد. ائمه علیهم السلام قرائت اُبیّ را قرائت خود دانسته‌اند.
2. عبدالله بن مسعود (متوفای 32 ق) : به گفته سید مرتضی در کتاب ~الشافی~، امت اسلام در علم و ایمان او اتفاق‌نظر دارند و پیامبر (ص) نیز او را ستوده است. سیوطی می‌گوید: پس از ابن‌عباس بیشترین مطالب تفسیری از او نقل شده است.
3. زید بن ثابت، معروف به ابوخارجه (متوفای 45 ق) : وی از نویسندگان وحی بود که پس از واقعه یمامه به دستور ابوبکر قرآن را جمع‌آوری کرد.
4. ابن‌عباس (متوفای 68 ق) : وی در زمان رحلت پیامبر (ص) بیش از دوازده یا سیزده سال نداشت و بیشتر دانش تفسیری خود را نزد امام علی (ع) آموخت و خودِ ابن‌عباس بارها گفته است: آن‌چه از تفسیر قرآن آموخته‌ام، از علی (ع) است.
5. جابربن عبدالله انصاری (متوفای 74 ق) : از مفسران معروف عهد صحابه است و تا زمان امام محمدباقر (ع) زنده ماند. در کتاب‌های رجالی شیعه، از جابر به عنوان یکی از بزرگان شیعه و از ثقات محدثان یاد می‌شود.
نزد اهل‌سنت نیز نخستین طبقه از مفسران، صحابه‌اند. آنان پس از رسول اکرم (ص) محلّ رجوع امت اسلامی بوده، مشکلات دینی و قرآنی آنان را حل می‌کردند. صحابه در اسباب نزول و فهم قرآن، از دیگران توانمندتر بودند. بسیاری از علمای اهل‌سنت قول صحابی را در حکمِ «مرفوع» (حدیثی که سلسله آن به پیامبر (ص) برسد) و از منابع مستقل تفسیر قرآن می‌دانند.
صحابه رسول اکرم (ص) در فهم قرآن متفاوت بوده‌اند. ذهبی در این باره می‌نویسد: «حق این است که صحابه در فهم قرآن و بیان معانی آن متفاوت بوده‌اند، و این تفاوت به اختلاف آنان در ادراک و فهمشان برمی گردد؛ برخی در زبان عربی اطلاعات وسیعی داشتند و برخی اطلاعاتی کم‌تر، برخی با رسول اکرم (ص) قرابت و همنشینی بیشتری داشته‌اند و برخی اندک… ».
سیوطی ده نفر از صحابه را به شهرت در تفسیر نام می‌برد که عبارتند از: خلفای اربعه؛ ابن‌مسعود؛ ابن‌عباس؛ ابیّ بن کعب؛ زید بن ثابت؛ ابوموسی اشعری؛ عبدالله بن زبیر.
همچنین از چهار تن به عنوان مقام ممتاز در علم تفسیر یاد می‌کند: امام علی (ع) که عالم تر از بقیه است؛ ابن مسعود؛ عبدالله بن عباس؛ ابیّ بن کعب.
وی می‌افزاید: از میان صحابه در باب تفسیر، از علی بن ابی‌طالب (ع) روایت بیشتری نقل شده و از ابوبکر بیش از ده روایت تفسیری ذکر نشده است.
افراد دیگری از صحابه گاهی در زمینه تفسیر مطالبی گفته‌اند؛ ولی آن‌چه از آنان به یادگار مانده چنان اندک است که نمی‌توان آنان را در زمره مفسران صحابه دانست.
منابع
- التفسیر و المفسرون جلد 1 : صفحه (37-38)
- التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب جلد 1 : صفحه (203-210)
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (17-19)
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 233
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 232
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 157
- هدی الفرقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (31-33)
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه (78-82)
- تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه 202
- تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه 56
- تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام : صفحه 327
- طبقات المفسرین جلد 1 : صفحه 150
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «طبقه مفسران صحابه» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه طبقه مفسران صحابه به زیرصفحه طبقه مفسران صحابه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- آموزش علوم قرآن جلد 4 : صفحه 233
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 4 : صفحه 232، 233
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 2 : صفحه 157
- البرهان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 293
- التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب جلد 1 : صفحه (203-210)
- التفسیر و المفسرون جلد 1 : صفحه (37-38)
- تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام : صفحه 327
- تاریخ تفسیر قرآن کریم : صفحه 46، 56، 198، 202
- شناخت قرآن : صفحه 373
- طبقات المفسرین جلد 1 : صفحه 150
- مبانی و روشهای تفسیر قرآن : صفحه 39، (78-82)
- مناهل العرفان فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه (17-19)
- هدی الفرقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه (31-33)