سُوَر منسوخ التلاوه
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
سُوَر منسوخ التلاوه : سوره‌های ادعاییِ منسوخ از جهت تلاوت
اقسام نسخ مفروض در باره قرآن عبارت است از: نسخ تلاوت و حکم؛ نسخ تلاوت بدون حکم؛ نسخ حکم بدون تلاوت. شیعه و محقّقان اهل سنّت تنها قسم سوم را صحیح می‌دانند.
عده‌ای از علمای اهل‌سنت با تمسک به روایات ضعیف و غیرمعتبر و در نهایت اخبار آحاد معتقدند در قرآن آیات و سوره‌هایی بوده که تنها تلاوت آن‌ها نسخ شده است؛ و از برخی از این سوره‌های ادعایی در کتاب‌های خود بدینگونه نام برده‌اند: سوره‌خلع؛ حفد؛ ولایت؛ حفظ؛ نورین و نیز دو سوره دیگر که یکی معادل سوره برائت و دیگری شبیه مسبحّات است؛ و یا براساس خبری که از 'عمر' نقل شده، (و در زمان حیات رسول خدا (ص) مورد انکار ایشان قرار گرفته) معتقد شده‌اند: در سوره نور آیه رجم 'الشیخ والشیخة إذا زَنیا فارجموهما البتة، نکالاً من اللَّه... ' وجود داشته، سپس تلاوت آن نسخ گردید، ولی حکم رجم پیرمرد و پیرزن زناکار، همچنان باقی است.
اما علمای شیعه، مخالف این مطلب هستند. و آن را نوعی تحریف می‌دانند که از ساحت مقدس قرآن دور است. از این رو، در نظر عالمان شیعه این احتمال که آیه‌ای از قرآن حکیم در گذشته قرائت می‌شده و حکمی به وسیله آن نیز تشریع شده است، به مرور زمان فراموش شود و قرائتش منسوخ گردد؛ ولی حکمش همچنان باقی بماند و نسخ نشود، امری کاملا مردود است. آنچه که برخی از عالمان سنی را به این نظریه کشانده، اخبار آحادی است که به زعم ایشان سند‌های صحیح دارند و حتی بعضی از آن‌ها در کتب صحاح آنان آمده است. آنان برای فرار از این مشکل، چاره‌ای جز قبول نظریه 'نسخ در تلاوت' ندیدند و معتقد شدند که بعضی از آیات قرآن از نظر لفظ نسخ شده و از قرآن بر داشته شده‌اند.
اما این گروه از این حقیقت غافل شده‌اند که آیات محکمه قرآنی که سند قطعی دارند، را نمی‌توان با تمسک به اخباری که افاده ظن و گمان می‌کنند، منسوخ نمود.
عالمان شیعه معتقدند: حکم ثابت به وسیله قرآن، یا با سنّت متواتر یا با اجماع قطعی، که کاشف از صدور نسخ از معصوم باشد، نسخ میگردد. این نوع نسخ، اشکال عقلی و نقلی ندارد. بنابراین، اگر در موردی ثابت شد، قبول قرار می‌گیرد والاّ چنین نسخی پذیرفته نخواهد شد؛ ولی چنین نسخی در قرآن واقع نشده است. امّا نوع سوم، یعنی نسخ قرآن به خبر واحد، چون یکی از شرایطِ دلیل ناسخ، همسنگبودن با دلیل منسوخ است، چنین نسخی ممکن نیست.
بدین سان، هر که به امامیه نسبت دهد که قائل به تحریف قرآن یا کم و بیش بودن آن از آن چه میان دو جلد است، می‌باشد دروغگو است. کسی که کتاب‌های محققین از دانشمندان پیرو دوازده امام (ع) را به دقت مطالعه کند می‌فهمد کسی که قول به دگرگون شدن قرآن را چه از حیث زیادی و یا کمی به ایشان نسبت دهد قطعا تهمت ناروائی بر آنان بسته است. دانشمند امامی قاضی نور الله شوشتری در کتاب 'مصائب النواصب' گوید: آن چه به شیعه امامیه نسبت داده شده به این که در قرآن تغییری رخ داده، از سخنانی نیست که همه امامیه به آن قائل باشند، فقط گروه بسیار اندکی از آنان گفته‌اند که در بین ایشان به حساب نمی‌آیند.
شیخ صدوق در کتاب اعتقادات گوید: اعتقاد ما شیعیان بر این است که قرآنی را که خداوند تعالی بر پیغمبر خود محمد (ص) فرو فرستاده است همان است که میان دو جلد قرار دارد و در دسترس مردم هست و بیشتر از آن نبوده، و اندازه سوره هایش نزد مردم 114 تا می‌باشد و هر که به ما نسبت داده است که ما می‌گوئیم قرآن بیش تر از آن بوده او دروغ و خلاف واقع گفته است
نیز ر.ک:سوره حفد، سوره خلع، سوره ولایت، سوره نورین، سوره حفظ، نسخ تلاوت.
منابع
- حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم : صفحه 296
- حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم : صفحه 261
- حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم : صفحه 224
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 83
- پژوهشی در شیوه های اعجاز قرآن : صفحه 288
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 279
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 276
- قرآن هرگز تحریف نشده : صفحه 111
- پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی : صفحه 257
اصطلاح‌نامه
یادداشت دامنه
سـوره هایی که ادعا شـده است درقرآن وجود داشته اما بعدا تلاوت آن نسخ شده است.
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه سُوَر منسوخ التلاوه به زیرصفحه سُوَر منسوخ التلاوه/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- الاتقان فی علوم القرآن جلد 3 : صفحه 83
- التمهید فی علوم القرآن جلد 2 : صفحه 279، 287
- تاریخ جمع قرآن : صفحه 276
- حقایقی مهم پیرامون قرآن کریم : صفحه 224، 261، 288، 296
- قرآن هرگز تحریف نشده : صفحه 95، 111
- مدخل التفسیر : صفحه 288
- پژوهشی در شیوه های اعجاز قرآن : صفحه 288
- پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی جلد 1 : صفحه 257
- پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی : صفحه 257