نسبت ایقاعی
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
نسبت ایقاعی : مفاد هیئت مرکّب تام حاکی از ایقاع نسبت
نسبت ایقاعی، مقابل نسبت وقوعی بوده و به نسبتی گفته می‌شود که به محض انشا، در خارج محقق گردد.
توضیح:
مدلول هیئت در مرکبات تام و ناقص، نسب تام و روابط هنیی است که در میان مفاهیم وجود دارد و این هیئت‌ها حاکی از آنها می‌باشد.
تفاوت نسبت موجود در مرکبات تام با نسبت موجود در مرکبات ناقص این است که در جمله‌ها و مرکبات تام، هیئت از ایقاع نسبت حکایت می‌نماید؛ بر خلاف مرکبات ناقص که هیئت در آنها از وقوع نسبت حکایت می‌کند؛ به بیان دیگر در نسبت و روابط، دو حیثیت تصور می‌شود:
1. حیثیت ایقاع نسبت؛ یعنی خروج آن از عدم به وجود (معنای مصدری) ؛
2. حیثیت وقوع نسبت؛ یعنی ثبوت و استمرار وجود آن (معنای اسم مصدری) بدون نظر به ایقاع نسبت.
حیثیت اول (نسبت ایقاعی) محکی مرکبات تام (اسمی یا فعلی) و حیثیت دوم (نسبت وقوعی) محکی مرکبات ناقص است.
از آن جا که نسبت ایقاعی در رتبه قبل از نسبت وقوعی و مقدمه آن است ـ زیرا وجود، فرع ایجاد و وقوع، مؤخر از ایقاع است ـ در نتیجه، قضایای ناقص تقییدی در رتبه متأخر از قضایای تام قرار داشته و نتیجه آن است. بر اساس این، در بین علما مشهور است که: ' انّ الاوصاف قبل العلم بها اخبار و الاخبار بعد العلم بها اوصاف '.
نکته:
نسبت ایقاعی در برخی کتاب‌های اصولی مترادف با نسبت موجود در جملههای انشایی به کار رفته است، در حالی که نسبت ایقاعی در این جا جملههای تام خبری را نیز شامل می‌شود.
پانوشت
منابع
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه 374
- نهایة الافکار جلد 1 : صفحه (54-55)
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
اعم
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه نسبت ایقاعی به زیرصفحه نسبت ایقاعی/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.