مجرای تخییر

توضیح مفهومی

مجرای تخییر : مورد صلاحیت دار برای جریان یافتن اصل تخییر در آن

مجرای تخییر، به معنای محل جریان قاعده تخییر است، و آن در جایی است که تکلیف، معلوم، و مکلف‌به، مشکوک می‌باشد و احتیاط هم ممکن نیست.

این معنا در دو جا تحقق پیدا می‌کند:

1. در عمل واحد؛ مانند دوران بین وجوب و حرمت، و لزوم انجام یک فعل یا ترک آن، یا همان دوران امر بین محذورین، و آن در جایی است که جنس تکلیف ـ مشترک میان وجوب و حرمت ـ که همان الزام است، معلوم می‌باشد، ولی شک می‌شود که آیا آن الزام به ایجاد فعل تعلق گرفته یا به ترک آن؛ برای مثال، مکلف می‌داند درباره نماز جمعه در عصر غیبت از سوی مولا الزامی وارد شده، ولی نمی‌داند الزام به فعل است تا وجوب باشد و یا به ترک است تا حرمت باشد ـ فرض آن است که هیچ یک از وجوب و حرمت بر دیگری رجحان ندارد ـ در این گونه موارد، عقل به تخییر حکم می‌کند.

2. در عمل متعدد؛ و آن در جایی است که وجوب یک فعل و حرمت دیگری معلوم است، ولی در این که کدام واجب است و کدام حرام، تردید می‌باشد؛ برای مثال، مکلف نمی‌داند روز جمعه، نماز ظهر واجب و نماز جمعه حرام است یا به عکس. در این جا نیز عقل به تخییر حکم می‌کند و این مورد از مجاری تخییر شمرده می‌شود، زیرا انجام دادن هر دو، مستلزم علم به ارتکاب یک امر حرام و ترک هر دو نیز مستلزم ترک واجب است، اما انجام دادن یکی و ترکِ دیگری، مستلزم موافقتِ احتمالی است .

نکته:

مرحوم ' شیخ انصاری ' در بعضی از عبارات خود مجرای اصل تخییر را از شک در تکلیف و شک در مکلف‌به، خارج نموده و آن را قسمی مقابل آن دو قرار داده است، و در برخی دیگر از عباراتش، مجرای اصل تخییر را شک در مکلّفٌ به دانسته است، البته به شرط آن که احتیاط ممکن نباشد. بعضی از اصولی‌ها معتقدند شک در تکلیف و شک در مکلّف به، در جایی که احتیاط ممکن نیست، مجرای اصل تخییر می‌باشد. شک در تکلیف، مانند: دوران بین حرمت چیزی و وجوب آن (بنا بر این که ملاک شک در تکلیف، شک در نوع آن باشد نه در جنس تکلیف؛ یعنی موارد علم به جنس تکلیف و شک در نوع آن، از موارد شک در تکلیف محسوب شود) . و شک در مکلّفٌ به مانند آن که مکلف می‌داند در شب معینی بر او بیتوته واجب است، اما نمی‌داند در این شهر یا در آن شهر و احتیاط هم ممکن نیست؛ از این رو، مخیر است.

منابع

1. اصول الاستنباط : صفحه 206
2. بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 151
3. مبادی فقه و اصول : صفحه 167
4. فرهنگ نامه اصول فقه

اصطلاح‌نامه

مترادفات

از واژه «مجرای تخییر» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:

مجاری تخییر، مجرای اصالت تخییر، مجرای قاعده تخییر، مورد اصالت تخییر، موضوع اصل تخییر

اعم

مجاری اصول عملی

وابسته

اصل تخییر

نمایه‌های موضوعی

جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).

برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه مجرای تخییر به زیرصفحه مجرای تخییر/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.

منابع

• اصول الاستنباط : صفحه 205، 206، 233
• اصول الفقه جلد 2 : صفحه (241-242)، 242
• اصول فقه جلد 3 : صفحه 442
• المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 13، 452
• بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 151، 153
• تهذیب الاصول جلد 2 : صفحه 267
• علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 254، 306
• فرائد الاصول جلد 1 : صفحه 395
• مبادی فقه و اصول : صفحه 167
• مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 249