ادله عقلی احتیاط
از دانشنامه علوم اسلامی
بر روی "◄" کلیک کنید)
توضیح مفهومی
ادله عقلی احتیاط : دلایل عقلیِ اثبات کننده اصل احتیاط
ادله عقلی احتیاط، مقابل ادله شرعی احتیاط بوده و به ادله‌ای عقلی گفته می‌شود که برای اثبات اصل احتیاط به آنها استدلال شده است.
توضیح:
اخباری‌ها و کسانی که به احتیاط در شبهات بدوی بعد از جست‌و‌جو، اعتقاد دارند، از راه‌های گوناگون برای اثبات احتیاط به دلیل عقلی استدلال نموده‌اند:
1. برخی استدلال نموده‌اند که ما به وجود واجبات و محرمات واقعی در بین مشتبهات وجوبی یا تحریمی علم اجمالی داریم؛ بنابراین، وظیفه ما احتیاط در شبهات وجوبی و تحریمی است، زیرا به اشتغال ذمه خود به تکالیف واقعی علم اجمالی داریم و از آن جا که اشتغال یقینی، فراغ ذمه یقینی را طلب می‌کند، چاره‌ای جز احتیاط وجود ندارد.
به این استدلال پاسخ داده شده که: شارع طرق و اماراتی که تکلیف مکلف را روشن می‌کند در اختیار وی قرار داده است، از این رو، این علم اجمالی به علم تفصیلی و شک بدوی منحل می‌گردد؛ پس مانعی ندارد در شبهات حکمی، بعد از جست‌و‌جو و عدم دسترسی به دلیل، به برائت حکم دهیم.
2. گروهی دیگر، برای اثبات وجوب احتیاط به ' اصالة الحظر ' و ' اصالة التوقف ' استدلال کرده‌اند. در این که عقل درباره افعال عادی یا غیر ضروری ـ در مقابل افعال ضروری، هم چون تنفس ـ صرف نظر از حکم شرع چه حکمی دارد، میان اصولیون اختلاف وجود دارد؛ بعضی اعتقاد دارند که عقل به اباحه حکم می‌کند (اصالة الاباحه) ، برخی دیگر بر این باورند که به ممنوعیت و حظر حکم می‌نماید (اصالة الحظر) و گروهی می‌گویند برای ما مشخص نیست که عقل، به اباحه حکم می‌کند یا به منع، و به توقف معتقد شده‌اند.
با توجه به این مقدمه، اخباری‌ها این گونه استدلال می‌کنند که در این موارد، ما یکی از دو قول منع یا توقف را اختیار می‌کنیم و می‌گوییم تا زمانی که برائت و اباحه ثابت نشده باشد، عقل به طور مستقل حکم به ممنوعیت و احتیاط می‌نماید؛ برای مثال، در مورد استعمال دخانیات که از افعال عادی است و ترخیص در آن از جانب شارع معلوم نیست، حکم به احتیاط می‌کنیم.
3. عده‌ای می‌گویند مبنای ' اصل احتیاط ' حکم عقل به دفع ضرر محتمل است (قاعده دفع ضرر محتمل) ؛ بنا بر این، هرگاه در مورد ترک یا انجام کاری، احتمال ضرر اخروی باشد، عقل حکم به احتیاط می‌کند.
برای مثال، اگر مکلف‌به وجوب نماز در روز جمعه علم دارد، اما نمی‌داند واجب، نماز جمعه است یا نماز ظهر، در این جا چون ترک هر یک، احتمال ضرر اخروی را به دنبال دارد، عقل می‌گوید احتیاط کن و هر دو را به جا بیاور.
منابع
- کفایة الاصول : صفحه 394
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه (73-79)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 264
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه (353-355)
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 79
- ایضاح الکفایة جلد 4 : صفحه (494-508)
- سیری کامل در اصول فقه جلد 11 : صفحه (334-356)
- فرهنگ نامه اصول فقه
اصطلاح‌نامه
مترادفات
از واژه «ادله عقلی احتیاط» بجای واژه‌های زیر استفاده کنید:
اعم
اخص
وابسته
نمایه‌های موضوعی
جستجوی محتوای اطلاعاتی منابع به منظور دستیابی کاربران به موضوع مورد نظر از بین سایر موضوعات، از طریق واژگان کنترل شده(اصطلاح‌نامه).
برای دسترسی به نمایه‌های شامل واژه ادله عقلی احتیاط به زیرصفحه ادله عقلی احتیاط/نمایه‌های موضوعی مراجعه کنید.
منابع
- اصول الاستنباط : صفحه 221
- الاصول العامة للفقه المقارن : صفحه 521
- الفوائد الحائریة : صفحه 67
- المحصول فی علم الاصول جلد 3 : صفحه 414، 419
- المحکم فی اصول الفقه جلد 4 : صفحه 72
- انوار الاصول جلد 3 : صفحه (73-79)
- ایضاح الکفایة جلد 4 : صفحه (494-508)
- بحوث فی علم الاصول جلد 5 : صفحه 79
- حقایق الاصول جلد 2 : صفحه 242، 255
- سیری کامل در اصول فقه جلد 11 : صفحه (334-356)
- علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید : صفحه 264
- فرائد الاصول جلد 1 : صفحه (353-355)
- کفایة الاصول : صفحه 394، 396
- مبادی اصول الفقه : صفحه 125
- مصباح الاصول جلد 2 : صفحه 303
- منتقی الاصول جلد 4 : صفحه 486، 492
- نهایة الافکار جلد 3 : صفحه 247