قسم به انسان
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
قسم به انسان : یکی از موارد قَسَم در قرآن
انسان موجودی ارزنده است که خداوند در باره وی می‌فرماید: «و لقد کرّمنا بنی آدم»؛ «ما بنی‌آدم را گرامی داشتیم» (اسراء// 70) . بنابراین، در قرآن به نام او در دو مورد سوگند یاد شده است:
1. «وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا»؛ «سوگند به نفس (ناطقه) انسان و آن که او را نیکو بیافرید» (شمس// 7) . بنابر نظر مفسران، در آیه شریفه به روح و جان انسان سوگند یاد شده است. البته برخی کلمه «نفس» در آیه را به بدن و جسم انسان تفسیر کرده‌اند.
2. «وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ»؛ «سوگند به نفس ملامتگر» (قیامت// 2) . خداوند به وجدان انسان سوگند خورده و از آن به «نفس لوّامه» تعبیر کرده است. این مطلب را همه مفسران قبول دارند؛ ولی در این‌که آیا منظور از وجدان، ضمیر شخص خاصی مانند حضرت آدم است یا هر انسانی، و اگر مراد وجدان هر انسانی باشد، آیا این ملامت مربوط به قیامت است یا دنیا؟ میان مفسران اختلاف است.
علامه طباطبایی (ره) معتقد است نفس لوّامه، نفس مؤمن است که او را در دنیا به سبب انجام معصیت و سهل‌انگاری در طاعت ملامت کرده، سبب بهره‌مندی او در آخرت می‌شود.
منابع
- ظاهرة القسم فی القرآن الکریم : صفحه 141
- سوگندهای قرآنی : صفحه (151-156)
- سوگندهای قرآنی : صفحه (133-137)
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه 297
- المیزان فی تفسیر القرآن جلد 20 : صفحه 107
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 10 : صفحه 498
- مجمع البیان فی تفسیرالقرآن جلد 10 : صفحه 109
- التفسیر الکبیر جلد 31 : صفحه 191