تنبیه بر اطلاق
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تنبیه بر اطلاق : مقدّم‌کردن یک لفظ برای اعلان اطلاق کلام؛ از اسباب تقدیم لفظ
«تنبیه بر اطلاق» از اسباب تقدیم و تأخیر و به‌این معنا است که گوینده برای اعلام مطلق بودن کلامش، لفظی را مقدم می‌کند؛ مانند: تقدیم «شرکاء» بر «الجن» در: «وَجَعَلُواْ لِلّهِ شُرَکَاء الْجِنَّ»؛ «و برای خدا شریکانی از جن قرار دادند» (انعام// 100) .
«لله» در جای مفعول دوم و «شرکاء» مفعول اول و «الجن» هم پاسخ سؤال مقدر است. و «شرکاء» بر «الجن» مقدم شده است تا مطلق شرک ورزی مذمت شده باشد. بنابراین، کلام مطلق است؛ چه شریک «جن» باشد و چه غیر آن؛ ولی اگر «شرکاء» به عقب می‌افتاد و «الجن» مقدم می‌شد، توبیخ فقط در باره شریک قرار دادن جن بود، نه مطلق شرک ورزی.
منابع
- البرهان فی علوم القرآن (با حاشیه) جلد 3 : صفحه 267