تاریخچه مصالح مرسله
از دانشنامه علوم اسلامی
توضیح مفهومی
تاریخچه مصالح مرسله : مباحث پیرامون چیستی و پیدایش مصالح مرسله در اصول فقه
واژه ' مصالح مرسله ' نزد محققان دو معنا دارد: معنای عام و بی قید و معنای خاص و با قید (مقید) .
معنای عام آن، تشریع حکم برای فروع و مسائل جدید براساس رأی و مصلحت اندیشی است، اگر چه برخلاف نص کتاب و یا سنت باشد.
معنای خاص آن، تشریع حکم براساس رأی و مصلحت اندیشی است، در صورتی که برخلاف نص کتاب و یا سنت نباشد.
آغاز طرح مسئله مصالح مرسله به معنای عام آن به اوایل قرن اول هجری (حدود سال دوازدهم) و به معنای خاص آن به نیمه قرن دوم هجری بازمی گردد. پیش از این زمان، مصالح مرسله به عنوان منبع شناخت، بین دانشمندان مطرح نبوده است. در هر حال، معنای عام و خاص آن هم اکنون میان اندیشمندان اسلامی طرف دارانی دارد و از آن گاهی به ' استصلاح ' و گاهی به ' استدلال ' تعبیر می‌شود [۱] .
نخستین کسی که مصالح مرسله، به معنای عام، را به عنوان منبع شناخت احکام شریعت به صحنه استنباط و اجتهاد وارد نمود ' ابوبکر ' بود که به همین دلیل، جنگیدن را با کسی که زکات نمی‌پرداخت تجویز کرد و نیز قصاص را از قاتل ' مالک بن نویره ' برداشت. بعد از او، ' عمر ' این شیوه را پیش گرفت. شیوه برخی دیگر از خلفا و پیشوایان اهل سنت، هم چون: ' عمر بن عبدالعزیز '، ' قاضی ابو یوسف حنفی '، ' محمد بن حسن شیبانی ' و ' احمد بن ادریس مالکی ' نیز این گونه بوده است.
' مالک بن انس ' نخستین کسی بود که مصالح مرسله، به معنای خاص، را به عنوان منبع شناخت احکام شریعت به صحنه استنباط و اجتهاد وارد ساخت و برخی از علمای هم عصر او نیز از وی تبعیت کردند.
پانوشت
منابع
- اصول الفقه : صفحه 362
- فرهنگ نامه اصول فقه